Τραπεζοκρατία: Από τη Δημοκρατία της Βενετίας στον Mario Draghi και στη Goldman Sachs

Ερίκ Τουσέν (Eric Toussaint)[1]

Από τον 12ο αιώνα έως τις αρχές του 14ου, το Τάγμα των Ναϊτών Ιπποτών, παρόν σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, μετατράπηκε σε τραπεζίτη των ισχυρών και συμμετείχε στη χρηματοδότηση ορισμένων σταυροφοριών.

Στις αρχές του 14 ου αιώνα, έγινε ο μεγαλύτερος πιστωτής του βασιλιά της Γαλλίας, Φιλίππου Δ' του Ωραίου (Philippe le Bel).

Αντιμέτωπος με το βάρος ενός χρέους που επιβάρυνε τα οικονομικά του, ο Φίλλιπος ο Ωραίος ξεφορτώθηκε τους πιστωτές και το χρέος του δαιμονοποιώντας το Τάγμα των Ναΐτών Ιπποτών, κατηγορώντας το για πολλαπλά εγκλήματα[2]. Το Τάγμα απαγορεύτηκε, δημεύτηκε η περιουσία του και οι ηγέτες του εκτελεστήκαν.

Έλειπε ένα κράτος και μια γη στο Τάγμα των Ναΐτών Ιπποτών για να αντιμετωπίσει τον βασιλιά της Γαλλίας. Ο στρατός (δεκαπέντε χιλιάδες άνδρες εκ των οποίων 1.500 Ιππότες), η περιουσία και οι πιστώσεις που είχε χορηγήσει το Τάγμα δεν το προστάτεψαν από την ισχύ ενός Κράτους που είχε αποφασίσει να αφανίσει τον κυριότερο πιστωτή του.

Την ίδια εποχή (11 ος - 14 ος αιώνας), οι Ενετοί τραπεζίτες χρηματοδοτούν επίσης τις Σταυροφορίες και δανείζουν χρήματα στους ισχυρούς της Ευρώπης, αλλά ελίσσονται πολύ πιο επιδέξια από το Τάγμα των Ναΐτών Ιπποτών. Στη Βενετία, παίρνουν το κεφάλι του κράτους, δίνοντάς του τη μορφή μιας δημοκρατίας. Χρηματοδοτούν το μετασχηματισμό της Βενετίας, μια πόλη-κράτος, σε μια αληθινή αυτοκρατορία που περιλαμβάνει τη Κύπρο, την Εύβοια ( Νεγκροπόντε) και την Κρήτη.

Υιοθετούν μια ακαταμάχητη στρατηγική για να πλουτίσουν σταθερά και να εξασφαλίσουν την αποπληρωμή των πιστώσεων τους: αποφασίζουν οι ίδιοι να χρεώσουν το Ενετικό Κράτος στις τράπεζες που κατέχουν. Οι όροι των δανειακών συμβάσεων ορίζονται από τους ίδιους, καθώς είναι ταυτόχρονα ιδιοκτήτες των τραπεζών και αρχηγοί του Κράτους.

Ενώ ο Φίλλιπος ο Ωραίος είχε συμφέρον να απαλλαγεί από τους πιστωτές του για να απελευθερωθεί από το βάρος του χρέους, το Ενετικό Κράτος επέστρεφε στο ακέραιο το χρέος στους τραπεζίτες, οι οποίοι είχαν εξάλλου και την ιδέα να δημιουργήσουν τίτλους του δημόσιου χρέους που μπορούσαν να κινηθούν από τη μία τράπεζα στην άλλη. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές είχαν αρχίσει να εδραιώνονται[3]. Αυτός ο τύπος δανείου είναι ο προάγγελος της κυριότερης μορφής του δημόσιου χρέους, όπως το γνωρίζουμε το 21ο αιώνα.

Επτά αιώνες μετά τη συντριβή του Τάγματος των Ναϊτών Ιπποτών από τον Φίλιππο τον Ωραίο, οι σημερινοί τραπεζίτες της Ευρώπης, όπως και οι προκάτοχοί τους Ενετοί ή Γενουάτες, δεν χρειάζεται να ανησυχούν σε σχέση με τις νυν κυβερνήσεις.

Τα εθνικά κράτη και το κράτος πρωτοκαθεδρίας , που είναι η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ίσως πιο σύνθετα και περίπλοκα από ό, τι οι δημοκρατίες της Βενετίας (ή της Γένοβας) του 13 - 16 ου αιώνα, αλλά συνιστούν εξίσου τα ωμά όργανα της εξουσίας της άρχουσας τάξης, δηλαδή του 1% εναντίον του 99%.

Ο Mario Draghi, πρώην στέλεχος της Goldman Sachs στην Ευρώπη, διευθύνει την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Οι τραπεζίτες των ιδιωτικών τραπεζών έχουν τοποθετήσει τους εκπροσώπους τους ή τους συμμάχους τους σε καίριες θέσεις στις κυβερνήσεις και στις διοικήσεις των δημόσιων υπηρεσιών. Τα μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι πολύ πρόθυμοι να προστατεύσουν τα συμφέροντα της ιδιωτικής χρηματοπιστωτικής αγοράς, και η συντεχνιακή πίεση που ασκούν οι τράπεζες στους βουλευτές, στις ρυθμιστικές αρχές και στους Ευρωπαίους δικαστές είναι εξαιρετικά αποτελεσματική.

Αν και μια χούφτα μεγάλων καπιταλιστικών τραπεζών βρίσκεται στο προσκήνιο αυτά τα τελευταία χρόνια, αυτό δεν πρέπει να επισκιάζει το ρόλο των μεγαλύτερων ιδιωτικών εταιρειών της βιομηχανίας και του εμπορίου, οι οποίοι χρησιμοποιούν και εκμεταλλεύονται την εγγύτητα τους με τις κρατικές δομές με τρόπο τόσο επιδέξιο όσο και οι τραπεζίτες.

Η άρρηκτη διασύνδεση και επικάλυψη μεταξύ των τραπεζών, των βιομηχανικών και εμπορικών επιχειρήσεων, και των μεγάλων ιδιωτικών συγκροτημάτων της επικοινωνίας είναι επίσης ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του καπιταλισμού στην τρέχουσα φάση του όπως και στις προηγούμενες.

Πράγματι, από τη στιγμή που νίκησε ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και εγκαθιδρύθηκε ως κυρίαρχος κοινωνικός σχηματισμός, η εξουσία ασκείται από εκπροσώπους των μεγάλων ιδιωτικών ομίλων και των συμμάχων τους.

Από ιστορικής άποψης, τα τριάντα χρόνια που ακολούθησαν τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο με το New Deal που ξεκίνησε ο πρόεδρος Ρούσβελτ το 1933, εμφανίζονται σαν παρένθεση, στη διάρκεια της οποίας η άρχουσα τάξη αναγκάστηκε να κάνει παραχωρήσεις προς τα λαϊκά στρώματα, περιορισμένες μεν, αλλά πραγματικές. Τα μεγάλα αφεντικά αναγκάστηκαν να κρύψουν την επιρροή τους στο Κράτος.

Με τη νεοφιλελεύθερη στροφή που αρχίζει στα τέλη της δεκαετίας του 1970, εγκατέλειψαν την διακριτικότητα. Η δεκαετία του 1980 ανεβάζει στο προσκήνιο μια κυρίαρχη τάξη που χωρίς εμπόδια οδηγεί με κυνισμό την κούρσα προς το κέρδος και την γενικευμένη εκμετάλλευση των ανθρώπων και της φύσης.

Η περιβόητη ρήση της Μάργκαρετ Θάτσερ «There is no alternative, δεν υπάρχει εναλλακτική λύση» σηματοδοτεί μέχρι σήμερα το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό τοπίο, με βίαιες επιθέσεις στα κοινωνικά δικαιώματα και στις κοινωνικές κατακτήσεις.

Ο Mario Draghi, η Angela Merkel, ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι (μέγας Ιταλός εργοδότης), ο José Manuel Barroso εμφανίζονται ως εμβληματικές φυσιογνωμίες της συνέχισης του θατσερικού σχεδίου.

Η ενεργή συνενοχή των σοσιαλιστικών κυβερνήσεων (από τον Schröder μέχρι τον Ολάντ, περνώντας από τους Μπλερ, Μπράουν, Παπανδρέου, Θαπατέρο, Socrates, Λέττα, Di Rupo και πολλούς άλλους) δείχνει μέχρι ποιο σημείο έχουν ενταχθεί στη λογική του καπιταλιστικού συστήματος και έχουν γίνει μέρος του συστήματος όπως επίσης ο Μπαράκ Ομπάμα από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Όπως δήλωσε ο Αμερικανός δισεκατομμυριούχος Warren Buffett: «Πρόκειται για ταξικό πόλεμο, και είναι η τάξη μου που νικά».

Το σύστημα του δημόσιου χρέους, όπως λειτουργεί στον καπιταλισμό αποτελεί έναν μόνιμο μηχανισμό για τη μεταφορά του πλούτου που παράγεται από το λαό προς την καπιταλιστική τάξη. Ο μηχανισμός αυτός ισχυροποιήθηκε με την κρίση που ξεκίνησε το 2007-2008, καθώς οι ζημίες και τα χρέη των ιδιωτικών τραπεζών μετατράπηκαν σε δημόσια χρέη. Σε μια πολύ μεγάλη κλίμακα, οι κυβερνήσεις έχουν κοινωνικοποιήσει τις ζημιές των τραπεζών, έτσι ώστε οι ίδιες να συνεχίσουν να κάνουν κέρδη που διανέμουν στους καπιταλιστές ιδιοκτήτες τους.

Οι κυβερνήσεις είναι οι άμεσοι σύμμαχοι των μεγάλων τραπεζών και θέτουν τους δημόσιους πόρους στην υπηρεσία τους. Υπάρχει ένα μόνιμο εκκρεμές μεταξύ των μεγάλων τραπεζών και των κυβερνήσεων. Ο αριθμός των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών, ή των πρωθυπουργών, που προέρχονται απευθείας από τις μεγάλες τράπεζες ή που πηγαίνουν στις τράπεζες όταν φύγουν από τη κυβέρνηση δεν παύει να αυξάνεται από το 2008.

Το επάγγελμα της τράπεζας παραείναι βασικό για την οικονομία ώστε να αφήνεται στα χέρια του ιδιωτικού τομέα. Πρέπει να κοινωνικοποιηθεί ο τραπεζικός τομέας (που συνεπάγεται την απαλλοτρίωση του) και να τεθεί υπό τον έλεγχο των πολιτών (τραπεζικών υπάλληλων, πελατών, ενώσεων και εκπροσώπων των τοπικών πολιτικών φορέων), διότι πρέπει να υπόκειται στους κανόνες μιας δημόσιας υπηρεσίας[4] και τα έσοδα που δημιουργεί η δραστηριότης του, να χρησιμοποιούνται για το κοινό καλό.

Το δημόσιο χρέος που πολλαπλασιάστηκε για να σώσει τις τράπεζες είναι τελεσίδικα παράνομο και πρέπει να καταγγελθεί. Ένας λογιστικός έλεγχος από τους πολίτες πρέπει να προσδιορίσει και τα υπόλοιπα μη νομιμοποιημένα ή /και παράνομα χρέη και να επιτρέπει μια κινητοποίηση έτσι ώστε να μπορέσει να πάρει μορφή μια αντι-καπιταλιστική εναλλακτική λύση. Η κοινωνικοποίηση των τραπεζών και η ακύρωση/καταγγελία των μη νομιμοποιημένων χρεών πρέπει να είναι μέρος ενός ευρύτερου προγράμματος[5].

Όπως στη διάρκεια της Δημοκρατίας της Βενετίας, έτσι και σήμερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην πλειονότητα των πιο βιομηχανοποιημένων χωρών του πλανήτη, το κράτος βρίσκεται σε ώσμωση με τη μεγάλη ιδιωτική τράπεζα και αποπληρώνει υπάκουα το χρέος.

Η μη αποπληρωμή του μη νομιμοποιημένου χρέους, η κοινωνικοποίηση των τραπεζών όπως και άλλα μέτρα ζωτικής σημασίας θα κάνει τον λαό παράγοντα της ίδιας της ιστορίας του. Πρέπει οι Κυβερνήσεις να γίνουν τόσο πιστές στους καταπιεσμένους όσο πιστές είναι οι κυβερνήσεις Μέρκελ και Ολάντ στις μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες.

Μια τέτοια λαϊκή κυβέρνηση θα πρέπει να διεισδύσει στην ιερή μεγάλη ιδιωτική περιουσία για να αναπτύξει αγαθά κοινής ιδιοκτησίας, σεβόμενη ταυτόχρονα τα όρια αντοχής της φύσης. Τέτοια κυβέρνηση θα πρέπει επίσης να πραγματοποιήσει μια ριζική ρήξη με το καπιταλιστικό Κράτος και να εξαλείψει όλες τις μορφές καταπίεσης. Θα χρειαστεί μια αυθεντική επανάσταση.

 * * *

[1] Ο Eric Toussaint, διδάκτωρ πολιτικών επιστημών, είναι πρόεδρος της CADTM Βελγίου (Επιτροπή για την κατάργηση του χρέους του Τρίτου Κόσμου, www.cadtm.org ) και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της ATTAC. Είναι συγγραφέας του Τραπεζοκρατία (Bancocratie), Aden Edition, Βρυξέλλες, 2013 και του Δίκη ενός υποδειγματικού ανθρώπου (de Procès d'un homme exemplaire), Εκδόσεις Al Dante, Μασσαλία, 2013. Έγραψε με τον Damien Millet, AAA. Audit Annulation Autre politique (ΛΑΑ. Λογιστικός έλεγχος, Ακύρωση, Άλλη πολιτική, Seuil, Παρίσι, 2012. Ο συγγραφέας ευχαριστεί τους Pauline Imbach, Stephanie Jacquemont, Damien Millet καιClaude Quemar για τις συμβουλές τους

[2] Δείτε David Graeber, Το Χρέος, 5.0000 Χρόνια Ιστορίας (Dette 5000 ans d'Histoire), Παρίσι, Οι Σχέσεις που απελευθερώνουν (Les liens qui libèrent), 2013 ; Thomas Morel et François Ruffin, Ζήτω η Πτώχευση (Vive la Banqueroute!),Παρίσι, Εκδόσεις Fakir, 2013.

[3] Fernand Braudel, Υλιστικός πολιτισμός, οικονομία και καπιταλισμός. 15ος – 18ος αιώνας (Civilisation matérielle, économie et capitalisme. XVe-XVIIIe siècle), Παρίσι, Armand Collin, 1979 , David Graeber, Το Χρέος, 5.000 Χρόνια Ιστορίας (Dette 5000 ans d'Histoire), Παρίσι, Οι Σχέσεις που απελευθερώνουν (Les liens qui libèrent), 2013.

[4] Ο τραπεζικός τομέας θα πρέπει να είναι εξ ολοκλήρου δημόσιος, με εξαίρεση ενός μικρού συνεταιριστικού τομέα με τον οποίο θα μπορούσε να συνυπάρξει και να συνεργαστεί.
[5] Βλ. Damien Millet και Eric Toussaint, «Ευρώπη: Τι πρόγραμμα έκτακτης ανάγκης για την κρίση;» http://cadtm.org/Europe-Quel-programme-d-urgence , που δημοσιεύθηκε στις 10 Ιουνίου 2012. Δείτε επίσης: Thomas Coutrot Patrick Saurin και Eric Toussaint , «Ακύρωση του χρέους ή φορολόγηση του κεφαλαίου: Τι να διαλέξουμε;» http://cadtm.org/Annuler-la-dette-ou-taxer-le που δημοσιεύθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2013. Τέλος, δείτε: Τι να κάνουμε με το χρέος και το ευρώ; http://cadtm.org/Que-faire-de-la-dette-et-de-l-euro, που δημοσιεύθηκε στις 30 Απριλίου 2013.