Eric Toussaint : « Η Επιτροπή Αλήθειας Δημόσιου Χρέους, η συνθηκολόγηση της κυβέρνησης Τσίπρα και οι διεθνείς προοπτικές του αγώνα ενάντια στα αθέμιτα χρέη »

Συνέντευξη στον Benjamin Lemoine, ερευνητή κοινωνιολογίας στο CNRS (Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών), με ειδίκευση στο δημόσιο χρέος και τις σχέσεις μεταξύ κρατών και χρηματοπιστωτικών θεσμών.[1]

Μετάφραση Πάνος Αγγελόπουλος

Πώς, παρά τη μετριοπαθή στάση που υιοθέτησε ο ΣΥΡΙΖΑ ήδη από την περίοδο 2013-2014, ο λογιστικός έλεγχος του χρέους κατάφερε να ξεκινήσει μετά την εκλογική νίκη της 25ης Ιανουαρίου 2015;

Καταρχάς, κάποιες προσωπικότητες που είχαν εξαρχής στηρίξει μια τέτοια προοπτική έγιναν μέλη της πρώτης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Ο Νίκος Χουντής[1] διορίστηκε αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Να σημειώσουμε άλλωστε ότι ήδη στις αρχές Ιανουαρίου 2015, ο Νίκος Χουντής, με τη σύμφωνη τότε γνώμη του Αλέξη Τσίπρα, είχε αναθέσει στον Γιώργο Καραβέλη, πρώην υπάλληλο στην Γενική Γραμματεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και άρτι συνταξιούχο, να εργαστεί μαζί μου για την προετοιμασία ενός λογιστικού ελέγχου. Ο Παναγιώτης Λαφαζάνης που διορίστηκε Υπουργός Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, τουτέστιν τέθηκε στην ηγεσία ενός από τα λεγόμενα υπερ-υπουργεία αυτής της κυβέρνησης, είχε στηρίξει από το 2011 την Επιτροπή για έναν Λογιστικό Έλεγχο του χρέους (ΕΛΕ) και ήταν υπέρ της αναστολής πληρωμών.[2] Η Νάντια Βαλαβάνη, την οποία είχα γνωρίσει το 2011, έγινε Αναπληρώτρια Υπουργός Οικονομικών.[3] Η Ράνια Αντωνοπούλου, καθηγήτρια στο Levy Economics Institute στη Νέα Υόρκη, ήταν Αναπληρώτρια Υπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, αρμόδια για την καταπολέμηση της ανεργίας.[4] Είχε επικοινωνήσει μαζί μου λίγες μέρες πριν τις εκλογές για να μου πει ότι συμφωνεί με την πρόταση για λογιστικό έλεγχο. Ο Δημήτρης Στρατούλης[5] διορίστηκε Υφυπουργός Κοινωνικής Ασφάλισης, ενώ ο Κώστας Ήσυχος, με τον οποίο ήμασταν σε τακτική επαφή από το 2011, χρίστηκε Αναπληρωτής Υπουργός Εθνικής Άμυνας. Τέλος, ο Γιώργος Κατρούγκαλος[6], ενεργό μέλος της ΕΛΕ, με τον οποίο επίσης βρισκόμασταν σε συστηματική επικοινωνία από τον Μάιο του 2011, διορίστηκε Αναπληρωτής Υπουργός Κοινωνικής Μεταρρύθμισης. Τον συνάντησα με την άφιξή μου στην Αθήνα στις 13 Φεβρουαρίου 2015 και του ζήτησα να έλθει σε επαφή με την Πρόεδρο της Βουλής, ώστε να διερευνήσουμε τη δυνατότητα σύστασης μιας επιτροπής ελέγχου. Η Ζωή Κωνσταντοπούλου μόλις είχε εκλεγεί στη θέση Προέδρου του Κοινοβουλίου με 290 ψήφους, δηλαδή με ποσοστό 90%. Με τη μεσολάβηση του Γ. Κατρούγκαλου, ανταποκρίθηκε άμεσα και θετικά στην έκκληση.

Την συνάντησα στις 16 Φεβρουαρίου 2015 και της πρότεινα τη σύσταση μιας ομάδας ικανής να ξεκινήσει άμεσα και αφικερδώς τις εργασίες του λογιστικού ελέγχου. Συζητήσαμε λιγότερο από μια ώρα. Μου δήλωσε αμέσως πως επιθυμεί τη συνδρομή μου και στο τέλος της συνάντησης κάλεσε τους εκπροσώπους Τύπου του Κοινοβουλίου. Μια ώρα αργότερα εξέδωσε ένα δελτίο τύπου γνωστοποιώντας τη συνάντηση και τη συζήτησή μας για τη σύσταση μιας επιτροπής λογιστικού ελέγου του χρέους…[8]

Ως Πρόεδρος του Κοινοβουλίου, κατείχε μια σημαντική θέση στην ιεραρχία. Σύμφωνα με το πρωτόκολλο, δεύτερη μετά τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και πριν τον Πρωθυπουργό ! Έχαιρε δε της εμπιστοσύνης του Τσίπρα και διατηρούσε πολύ καλές σχέσεις μαζί του. Παρ’όλα αυτά, όλα φαίνονταν ακόμα ένα εύθραυστο οικοδόμημα : τον Μάρτιο-Απρίλιο, η Ζωή Κωνσταντοπούλου και ο Γιώργος Κατρούγκαλος ήταν τα μαύρα πρόβατα του ελληνικού Τύπου και της Δεξιάς. Η Ζωή Κωνσταντοπούλου ειδικότερα καταγγέλονταν ως ανεύθυνη και δεχόταν συστηματικά πυρά πανταχόθεν.

Στις 3 Απριλίου 2015, ο Γ. Κατρούγκαλος μου λέει : « Άκου… Φοβάμαι πως στην αυριανή συνάντηση στη Βουλή δεν θα υπάρχει άλλος υπουργός εκτός από εμένα και πως δεν υπάρχει πραγματική στήριξη της πρωτοβουλίας ». Αργότερα το ίδιο βράδυ συναντώ μέσα στη νύχτα την Ζ. Κωνσταντοπούλου και μου λέει : « Και ο Αλέξης Τσίπρας θα είναι εκεί αύριο το πρωί, και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα είναι αύριο το πρωί εκεί, και οι περισσότεροι υπουργοί θα είναι αύριο εκεί ». Μετά από μια δύσκολη νύχτα, πηγαίνω στο Κοινοβούλιο και ανακαλύπτω ότι στη συνεδρίαση είναι όντως παρόντες ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, η Πρόεδρος της Βουλής, ο Πρωθυπουργός, καθώς και δέκα περίπου υπουργοί, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Άμυνας και προέδρου των Ανεξάρτητων Ελλήνων, Πάνου Καμμένου. Η Πρόεδρος της Βουλής είχε λάβει την επίσημη πια στήριξη για τη συγκρότηση της Επιτροπής ! Είναι σαφές ότι η Ζωή Κωνσταντοπούλου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην απόφαση για την διενέργεια του ελέγχου. Κατόρθωσε να πάρει το πράσινο φως του Αλέξη Τσίπρα και δεν έπαψε ποτέ να στηρίζει με συνέπεια το έργο μας.

Και, ακολούθως, ριχτήκατε στη δουλειά. Ποιες ήταν οι προτεραιότητες που θέσατε; 

Η Επιτροπή απαρτίστηκε από δεκαπέντε αλλοδαπούς, οι οποίοι κατάγονται από δέκα διαφορετικές χώρες και τρεις ηπείρους, και δεκαπέντε Έλληνες. Η Ζωή Κωνσταντοπούλου μού ανέθεσε τη σύσταση της Επιτροπής όσον αφορά τα ξένα μέλη, ενώ της υπέβαλα προτάσεις για επτά ή οκτώ μέλη από την Ελλάδα τα οποία γνώριζα ήδη από καιρό μέσα από τις προηγούμενες πρωτοβουλίες που είχαν ήδη παρθεί στην ίδια κατεύθυνση. Κάναμε ό,τι μπορούσαμε για να συμμετάσχουν άνθρωποι ικανοί να φέρουν εις πέρας το δύσκολο έργο του λογιστικού ελέγχου και μάλιστα αφιλοκερδώς.

Για τις εργασίες μας, χρειάστηκε να συνδυαστούν διαφορετικές δεξιότητες και εμπειρίες από σημαντικούς τομείς όπως το διεθνές δίκαιο, το συνταγματικό δίκαιο, τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο δημοσιονομικός έλεγχος, τα ιδιωτικά χρηματοπιστωτικά, συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών, τα διεθνή οικονομικά, οι κεντρικές τράπεζες, η στατιστική κ.λπ. Περισσότερα από τα μισά μέλη συνδύαζαν μια από αυτές τις δεξιότητες με την εμπειρία τους από τα κοινωνικά κινήματα. Οι συναντήσεις εργασίας μας διήρκησαν δυόμισι μήνες. Αρχικά, έπρεπε να ορίσουμε τους όρους αναφοράς του λογιστικού ελέγχου και να προβούμε σε έναν καταμερισμού του ερευνητικού έργου. Στηριζόμενοι στο διεθνές και το εθνικό δίκαιο καθορίσαμε τα κριτήρια που θα χρησιμοποιούσαμε για τον εντοπισμό των αθέμιτων, παράνομων, επονείδιστων ή μη βιώσιμων χρεών.[9] Δεδομένης της ποικιλομορφίας των απόψεων και της τεχνογνωσίας στους κόλπους της Επιτροπής, το έργο επεξεργασίας της μεθόδου και υιοθέτησης των ορισμών έγινε με πολύ μεγάλη προσοχή, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται μια συναίνεση. Στη συνέχεια, χωριστήκαμε σε υπο-ομάδες επιφορτισμένες να ελέγξουν τα διαφορετικά χρέη που επιβαρρύνουν τη χώρα και να επεξεργαστούν διαφορετικά κεφάλαια της προκαταρκτικής έκθεσης που θέλαμε να παρουσιάσουμε στα μέσα Ιουνίου του 2015.

Μεταξύ άλλων, πραγματοποιήσαμε και κάποιες δημόσιες ακροάσεις. Καλέσαμε, για παράδειγμα, τον Παναγιώτη Ρουμελιώτη[10], εκπρόσωπο της Ελλάδας στο ΔΝΤ κατά την περίοδο 2010-2011, και τον Philippe Legrain[11], σύμβουλο του πρώην προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής José Manuel Barroso την περίοδο 2011-2014. Μεταβήκαμε επίσης στο Υπουργείο Άμυνας για να αναλύσουμε με τον Υπουργό και συμβούλους του τις πιο πρόδηλες περιπτώσεις αθέμιτων και παράνομων χρεών. Αντίστοιχα, επισκεφτήκαμε και την Κεντρική Τράπεζα. Στις συνεδριάσεις μας πήραν διαδοχικά το λόγο δώδεκα περίπου υπουργοί, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Πρωθυπουργός, ο επικεφαλής της επιστημονικής υπηρεσίας του Κοινοβουλίου. Για την περίοδο 2000-2015, μελετήσαμε όλα τα χρέη έναντι των σημερινών πιστωτών της Ελλάδας, το ακριβές πλαίσιο εντός του οποίου συνάφθηκαν οι δανειακές συμβάσεις κ.λπ.

Σε διάστημα δυόμιση μηνών συντάξαμε στα αγγλικά μια έκθεση εννέα κεφαλαίων. Αντιπροσωπεύει περισσότερες από 1500 ώρες εργασίας, εννοείται άμισθης, που πραγματοποιήθηκε σε μια περίοδο δέκα εβδομάδων, αν λάβουμε υπόψη της συμβολές των διαφόρων μελών. Η έκθεση αυτή εγκρίθηκε από την Επιτροπή στις αρχές Ιουνίου και μεταφράστηκε στα ελληνικά την επόμενη εβδομάδα προκειμένου να παρουσιαστεί σε μια δημόσια συνεδρίαση στις 17 και 18 Ιουνίου 2015. Στη συνεδρίαση αυτή προήδρευσε η Ζωή Κωνσταντοπούλου και παρέστησαν ο Πρωθυπουργός, μέλη της κυβέρνησης, ευρωπαίοι βουλευτές, δυο βουλευτές από την Αργεντινή, ένας βουλευτής από την Τυνησία, καθώς και εκπρόσωποι ευρωπαϊκών και ελληνικών κοινωνικών κινημάτων.

Περισσότερο από ένα χρόνο μετά τη δημοσίευση του πορίσματος, τα συμπεράσματά μας επιβεβαιώνονται από πλήθος αποκαλύψεων, από τις ίδιες τις εξελίξεις στην Ελλάδα και την Ευρωζώνη, από μελέτες που δημοσίευσαν διάφοροι διεθνείς οργανισμοί, είτε πρόκειται για την ανεξάρτητη υπηρεσία αξιολόγησης του ΔΝΤ[12] είτε για την European School of Management and Technology (Ευρωπαϊκή Σχολή Διοίκησης και Τεχνολογίας) του Βερολίνου.[13] 

Ποιες ήταν οι σχέσεις σας με την κυβέρνηση;

Κατά τη διάρκεια των εργασιών μας, ένα ολοένα και μεγαλύτερο χάσμα άνοιγε ανάμεσα σε ό,τι κάναμε και σε ό,τι συναινούσε, από τη μεριά της, η κυβέρνηση κατά τις διαπραγματεύσεις της με τους πιστωτές και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ενώ επτά δισ. ευρώ χρησιμοποιήθηκαν για την αποπληρωμή του χρέους στο ΔΝΤ, στη ΕΚΤ και τις ιδιωτικές τράπεζες, η κυβέρνηση δαπανούσε μετά βίας 200 εκατ. ευρώ για την επίλυση προβλημάτων που άπτονταν της ανθρωπιστικής κρίσης : προβλήματα υγείας, προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι συνταξιούχοι ή ακόμα οι 30 000 οικογένειες που δεν είχαν πια παροχή ηλεκτρικού ρεύματος στο σπίτι τους...

Όπως εκμυστυρεύεται ο Γιάνης Βαρουφάκης στο πρόσφατο βιβλίο του, έβρισκε αποκρουστικό να χορηγεί εγγυήσεις ύψους 50 δισ. στις ελληνικές τράπεζες, εγγυήσεις απαιτητές ανά πάσα στιγμή, τη στιγμή που οι κοινωνικές δαπάνες ήταν τόσο περιορισμένς. Γράφει, λόγου χάρη, « Ανά πάσα στιγμή, οι υπογραφές μου παρείχαν εγγυήσεις για περισσότερα από 50 δισ. ευρώ χρέος των ιδιωτικών τραπεζών, ενώ το κράτος μας δεν μπορούσε καν να χρησιμοποιήσει κάποιες εκατοντάδες εκατ. ευρώ για να χρηματοδοτήσει τα δημόσια νοσοκομεία μας, τα σχολεία μας ή τις συντάξεις των ελλήνων συνταξιούχων ».[14] Είναι πρόδηλο ότι έπρεπε να είχαν γίνει άλλες επιλογές. Προσωπικά, ήμουν πεπεισμένος ότι η κατεύθυνση που επέλεξε ο Τσίπρας οδηγούσε σε πλήρη αποτυχία.

πΕξέφρασα επανειλημμένα τις αμφιβολίες στην Πρόεδρο της Βουλής, η οποία από τη μεριά της προσπαθούσε, εις μάτην, να πείσει τόσο τον Αλέξη Τσίπρα όσο και άλλα ηγετικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ να υιοθετήσουν μια πιο ριζοσπαστική στάση. Μιλούσα επίσης με τα μέλη της Επιτροπής, με κάποια μέλη της κυβέρνησης, με δημοσιογράφους εμπιστοσύνης, με πολλούς αγωνιστές τόσο από τον ΣΥΡΙΖΑ όσο και από άλλες πολιτικές δυνάμεις της ριζοσπαστικής αριστεράς και ιδιαίτερα με συντρόφους και συντρόφισσες από την ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Στις 15 Μαΐου 2015, επισκέφθηκα τον Δημήτρη Στρατούλη, Υφυπουργό Κοινωνικής Ασφάλισης αρμόδιο για τις συντάξεις, προκειμένου να του εκφράσω τη αμέριστη συμπαράσταση της Ειτροπής στην άρνησή του να υποκύψει στις πιέσεις των πιστωτών και μιας μερίδας της κυβέρνησης.

Αμέσως μετά έκανα μια δημόσια δήλωση στην οποία έλεγα μεταξύ άλλων : « είναι σαφές ότι υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ των όρων που επιβάλλονται από την Τρόικα και της αύξησης του δημόσιου χρέους. Η επιτροπή αλήθειας για το χρέος θα παράγει μια προκαταρκτική έκθεση, στην οποία το χρέος θα πρέπει να αξιολογηθεί ανάλογα με το αν είναι νόμιμο ή θεμιτό, καθώς υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι τόσο το ελληνικό Σύνταγμα όσο και οι διεθνείς συνθήκες που εγγυώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν παραβιαστεί. Η επιτροπή θεωρεί ότι υπάρχει άμεση σχέση των πολιτικών που επιβάλλονται από τους πιστωτές με την εξαθλίωση των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσμού και την πτώση του ΑΕΠ κατά 25% από το 2010. Για παράδειγμα, τα δημόσια ασφαλιστικά ταμεία υπέστησαν μια τεράστια μείωση των αποθεματικών τους εξαιτίας του PSI του 2012, το οποίο επιβλήθηκε από την Τρόικα, οδηγώντας σε «κούρεμα» από 16 έως 17 δισ. ευρώ από τα 31 δισ. της αρχικής τους αξίας. Τα έσοδα προς τα ταμεία κοινωνικής ασφάλισης έχουν επίσης πληγεί άμεσα λόγω της αύξησης της ανεργίας και της μείωσης των μισθών ως αποτέλεσμα των μνημονιακών πολιτικών. Το ελληνικό χρέος δεν είναι βιώσιμο, όχι μόνο από οικονομικής άποψης, καθώς είναι ξεκάθαρο ότι η Ελλάδα αδυνατεί να το αποπληρώσει, αλλά και από τη σκοπιά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αρκετοί νομικοί ειδικευμένοι στο Διεθνές Δίκαιο θεωρούν ότι η Ελλάδα μπορεί να κηρύξει καθεστώς έκτακτης ανάγκης. Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, όταν μια χώρα βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης έχει τη δυνατότητα να αναστείλει την αποπληρωμή του χρέους μονομερώς, χωρίς συσσώρευση τόκων υπερημερίας, για να μπορέσει έτσι να εγγυηθεί στους πολίτες βασικά ανθρώπινα δικαιώματα όπως εκπαίδευση, υγεία, διατροφή, αξιοπρεπείς συντάξεις, θέσεις εργασίας ».[15] 

Η δήλωση αυτή έγινε κατόπιν συνενόησης με τον Δημήτρη Στρατούλη ώστε να συνδράμουμε όσα μέλη αυτής της κυβέρνησης ασκούσαν πιέσεις στην κατεύθυνση της αναστολής πληρωμών. Από την πλευρά του, ο Δ. Στρατούλης έκανε ό.τι ήταν δυνατόν για να δοθεί η μεγαλύτερη δυνατή δημοσιότητα στη συνάντησή μας, καθότι αναζητούσε στηρίγματα απέναντι στις πιέσεις που ασκούσε επάνω του ο σκληρός πυρήνας γύρω από τον Α. Τσίπρα.

Ακόμα κι αν αυτό δεν παρουσιαζόταν δημόσια, η κυβέρνηση ήταν διχασμένη : έξι Υπουργοί και Υφυπουργοί τάσσονταν υπέρ της αναστολής πληρωμών του χρέους, μεταξύ των οποίων ο Λαφαζάνης, ο Ήσυχος, ο Στρατούλης, η Βαλαβάνη και ο Χουντής. Αντιτάσσονταν επίσης στις παραχωρήσεις όσον αφορά τις ιδιωτικοποιήσεις και τις περαιτέρω μειώσεις των συντάξεων. Ο Λαφαζάνης, για παράδειγμα, αρνούνταν να παράσχει πληροφορίες που ζητούσαν οι πιστωτές, και τις οποίες έδιναν ο Τσίπρας και ο Βαρουφάκης. Ειδικότερα, αντιτασσόταν στην ιδιωτικοποίηση του τομέα της ενέργειας που τελούσε υπό την αρμοδιότητά του. Η Ζωή Κωνσταντοπούλου επίσης αντιστεκόταν σε κάποιες πιέσεις του Τσίπρα, Για παράδειγμα, όταν ο τελευταίος της ζήτησε να μεταφέρει ό,τι αποθεματικά διέθετε το ταμείο της Βουλής, γύρω στα 80 εκατ. ευρώ, λέγοντάς της ότι θα πήγαιναν για τις υντάξεις, η Κωνσταντοπούλου τηλεφώνησε πάραυτα στον Στρατούλη ρωτώντας τον αν πράγματι αυτό το ποσό ήταν αναγκαίο για να εξασφαλιστεί η καταβολή των συντάξεων. Εκείνος της απάντησε ότι το πρόβλημα είχε λυθεί και ότι οι συντάξεις θα καταβληθούν στο ακέραιο. Αίφνης, η Κωνσταντοπούλου συνειδητοποίησε ότι ο Τσίπρας είχε χρησιμοποιήσει αυτό το πρόσχημα προκειμένου να τροφοδοτήσει το ταμείο που στην πραγματικότητα χρησίμευε για την αποπληρωμή του χρέους. Αρνήθηκε λοιπόν να ικανοποιήσει το αίτημά του.  

Πώς οικοδομήθηκε η δημοτικότητα του λογιστικού ελέγχου; 

Μια κορυφαία στιγμή ήταν η ακροαματική διαδικασία με τον Παναγιώτη Ρουμελιώτη, πρώην ακπρόσωπο της Ελλάδα στο ΔΝΤ, έμπιστο του πρώην πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου και προσωπικό φίλο του Dominique Strauss-Kahn δίπλα στον οποίο θήτευσε στο Παρίσι. Είχα ένα σύντομο τετ α τετ μαζί του και του έδειξα ότι είχα στην κατοχή μου κάποια απόρρητα έγγραφα του ΔΝΤ και ειδικότερα τα πρακτικά μιας συνεδρίασης. Τα είχα λάβει από την Πρόεδρο της Βουλής, η οποία είχε προβεί στον αποχαρακτηρισμό των συγκεκριμένων εγγράφων. Το περιεχόμενό τους ήταν πραγματικά εκρηκτικό. Ο προηγούμενος Πρόεδρος της Βουλής τα είχε βάλει στο συρτάρι, παρόλο που αποτελούσαν σημαντικά στοιχεία για μια έρευνα που είχε διαταχθεί κατά τη διάρκεια της προηγούμενης κοινοβουλευτικής περιόδου σχετικά με ποινικές υποθέσεις επί οικονομικών θεμάτων. Τα έγγραφα αυτά αποδείκνυαν ότι στη συνεδρίαση της 9ης Μαΐου 2010, στο πλαίσιο της οποίας το ΔΝΤ αποφάσισε να δανείσει στην Ελλάδα 30 δισ. ευρώ, δηλαδή 32 φορές περισσότερα από το ποσό που δικαιούται κανονικά να ζητήσει μια χώρα, αρκετοί εκτελεστικοί διευθυντές του Ταμείου έκριναν ότι η εν λόγω βοήθεια ήταν πρωτίστως μια βοήθεια προς τις γαλλικές και γερμανικές τράπεζες.[16]

Τούτο καταγγέλθηκε με δριμύτητα τόσο από τον εκπρόσωπο της Βραζιλίας στην ηγεσία του ΔΝΤ, όσο και από τον εκπρόσωπο της Ελβετίας ! Προς απάντηση στις ενστάσεις τους ως προς τη σκοπιμότητα των δανείων του ΔΝΤ στην Ελλάδα, οι εκτελεστικοί διευθυντές από τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ολλανδία, δήλωσαν, κατά τη διάρκεια πάντα της συνεδρίασης, ότι οι τράπεζες των χωρών τους δεν θα αποχωρούσαν από την Ελλάδα. Παραθέτω τη δήλωση στην οποία προέβη ο γάλλος εκτελεστικός διευθυντής στην εν λόγω συνέδρίαση : « Υπήρξε μια συνάντηση νωρίτερα αυτή την εβδομάδα ανάμεσα στις μεγάλες γαλλικές τράπεζες και την Υπουργό μας, κυρία Lagarde.[17] Θα ήθελα να επισημάνω την επίσημη δήλωση που ακολούθησε της συνάντησης και αναφέρει ότι οι γαλλικές τράπεζες δεσμεύονται να διατηρήσουν την έκθεσή τους στην Ελλάδα καθ’όλη τη διάρκεια του προγράμματος ». Ο δε γερμανός εκτελεστικός διευθυντής δήλωσε από τη μεριά του : « (...) οι γερμανικές τράπεζες προτίθενται να διατηρήσουν κάποια έκθεση σε ελληνικές τράπεζες, γεγονός που σημαίνει ότι δεν θα μεταπωλήσουν ελληνικά ομόλογα και θα διατηρήσουν πιστωτικές γραμμές με την Ελλάδα. Με τη εκπνοή τους μάλιστα θα ανανεωθούν, τουλάχιστον εν μέρει ». Ο δε ολλανδός εκπρόσωπος προέβη σε κάποιες υποσχέσεις : « Οι ολλανδικές τράπεζες είχαν συζητήσεις με τον υπουργό Οικονομικών της χώρας μας και δεσμεύτηκαν δημόσια ότι θα αναλάβουν πλήρως τον ρόλο που τους αντιστοιχεί στην υποστήριξη της ελληνικής κυβέρνησης και των ελληνικών τραπεζών ». Εντούτοις, αποδείχθηκε ότι και οι τρεις αυτοί εκπρόσωποι είπαν σκοπίμως ψέματα στους συναδέλφους τους, προκειμένου να τους πείσουν να υπεψηφίσουν την πρόταση του δανείου του ΔΝΤ προς την Ελλάδα.[18]

Το δάνειο δεν είχε ως στόχο την ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας και ακόμα λιγότερο να βοηθήσει τον ελληνικό λαό. Τα χρήματα χρησιμοποιήθηκαν για την αποπληρωμή των γαλλικών, γερμανικών και ολλανδικών τραπεζών οι οποίες διακρατούσαν περισσότερο από 70% του ελληνικού χρέους τη στιγμή της απόφασης. Ενώ όμως φρόντιζαν να αποπληρωθούν, οι τράπεζες αφενός αρνούνταν να συνεχίσουν να δανείζουν την Ελλάδα, αφετέρου μεταπωλούσαν στη δευτερογενή αγορά τους τίτλους που δεν είχαν ακόμα εκπνεύσει. Η ΕΚΤ μάλιστα, με επικεφαλής τον Γάλλο Trichet, τους έτειναν χείραν βοηθείας αγοράζοντας ελληνικούς τίτλους. Έκαναν δηλαδή ακριβώς το αντίθετο από ό,τι οι γερμανικές, γαλλικές και ολλανδικές ηγεσίες είχαν δηλώσει στο ΔΝΤ. Πρέπει μάλιστα να προσθέσουμε ότι κατά τη διάρκεια της ίδιας συνεδρίασης του Μαϊου 2010, αρκετοί εκτελεστικοί διευθυντές επέκριναν το γεγονός ότι η διοίκηση του ΔΝΤ έχει αλλάξει εσπευσμένα το καταστατικό του σε ό,τι αφορούσε τους όρους παραχώρησης δανειακών συμβάσεων.[19] Μέχρι τότε, το ΔΝΤ δεν μπορούσε να χορηγήσει δάνειο σε μια χώρα παρά υπό την προϋπόθεση ότι, δανείζοντάς την, το χρέος της γινόταν βιώσιμο.

Καίτοι λοιπόν η ηγεσία του ΔΝΤ γνώριζε πολύ καλά ότι δανείζοντας 30 δισ. ευρώ στην Ελλάδα χωρίς την παραμικρή απομείωση χρέους, αυτό όχι μόνο δεν θα γινόταν βιώσιμο αλλά θα καθίστατο ακόμα πιο επαχθές, αποφάσισε παρ’όλα αυτά να τροποποιήσει τον κανονισμό. Υιοθέτησε μάλιστα ένα άλλο κριτήριο, χωρίς καμία διαβούλευση : στο εξής παρέχει δάνεια σε μια χώρα αν τα χρήματα από αυτά δύνανται να αποσοβήσουν μια διεθνή τραπεζική κρίση. Για εμάς, αυτό συνιστά απόδειξη ότι ο πραγματικός κίνδυνος ήταν η χρεοκοπία των γαλλικών και γερμανικών τραπεζών, οι οποίες είχαν δανείσει αφειδώς τόσο τον ιδιωτικό όσο και το δημόσιο τομέα, προκειμένου να αποκομίσουν τεράστια κέρδη, και χωρίς καν να λαμβάνουν τα προληπτικά μέτρα που υποχρεούνται να εφαρμόζουν περιορίζοντας το δανεισμό προς τις ελληνικές δημόσιες και ιδιωτικές αρχές.

Όσον αφορά την κριτική του συνόλου του προγράμματος που επιβλήθηκε στην Ελλάδα από το ΔΝΤ, αξίζει να παραθέσουμε κάποια αποσπάσματα από την παρέμβαση του εκπροσώπου της Αργεντινής κατά την ίδια συνεδρίαση του Μαΐου του 2010. Όπως εξηγούσε, η πολιτική που το ΔΝΤ ήθελε να επιβάλει στην Ελλάδα δεν θα είναι ούτε υλοποιήσιμη ούτε αποτελεσματική. Ο Pablo Pereira, άσκησε δριμεία κριτική τόσο στις παρελθούσες όσο και στις τρέχουσες επιλογές του ΔΝΤ : « Είναι δύσκολο να ξεχάσουμε τα σκληρά μαθήματα που πήραμε από τις δικές μας κρίσεις κατά το παρελθόν. Το 2001, παρόμοιες πολιτικές προτάθηκαν από το Ταμείο στην Αργεντινή. Οι κατατροφικές τους συνέπειες είναι γνωστές τοις πάσι. (...) Υπάρχει μια πραγματικότητα σαφής και αδιαμφισβήτητη : ένα χρέος που δεν μπορεί να πληρωθεί είναι αδύνατο να αποπληρωθεί χωρίς μια επιβοηθούμενη ανάπτυξη. (...) Είμαστε οι πρώτοι που γνωρίζουν τις επιπτώσεις των « διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων » ή των πολιτικών προσαρμογής, ότι καταλήγουν να επιφέρουν ύφεση, ανάσχεση της συνολικής ζήτησης και, ως εκ τούτου, των όποιων προοπτικών οικονομικής ανάκαμψης. (...) Είναι πολύ πιθανό ότι η Ελλάδα θα καταλήξει σε ακόμα χειρότερη θέση μετά την εφαρμογή αυτού του προγράμματος. Τα μέτρα προσαρμογής που συνιστά το Ταμείο θα πλήξουν και την ευημερία του πληθυσμού της και την πραγματική της ικανότητα αποπληρωμής του χρέους ».[20]

Ο Π. Ρουμελιώτης λοιπόν κατέθεσε γι αυτή την υπόθεση ενώπιον της Επιτροπής στη δημόσια συνεδρίαση της 15ης Ιουνίου 2015. Του υποβάλαμε ερωτήσεις, αρχικά εγώ, έπειτα η Πρόεδρος της Βουλής και τέλος τα μέλη της Επιτροπής. Απάντησε διαδοχικά σε όλες. Αυτή η ιδιάζουσα δημόσια ακρόαση διήρκησε οκτώ ώρες ! Ο Π. Ρουμελιώτης παραδέχθηκε ενώπιον της Επιτροπής ότι « Υπήρξαν μυστικές συναντήσεις, σε ξενοδοχεία, για να συζητηθεί η συμμετοχή των τραπεζών σε μια πιθανή αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Οι συζητήσεις αυτές έλαβαν χώρα πριν την απόφαση επιβολής του πρώτου μνημονίου και κατέληξαν στην απόφαση να μην υπάρξει αναδιάρθρωση »,[21] Η συνεδρίαση, όπως και όλες οι σημαντικές συνεδριάσεις της Επιτροπής, αναμεταδόθηκε ζωντανά από το κανάλι της Βουλής. Τα ποσοστά τηλεθέασης κατέγραψαν ρεκόρ. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα ιδιωτικά κανάλια που στην αρχή μποϊκόταραν και λοιδορούσαν προκλητικά το έργο της Επιτροπής άρχισαν στο εξής να δείχνουν ενδιαφέρον υπό την πίεση των εταιριών τηλεθέασης και διαφήμισης. Στις 17 Ιουνίου 2015, προβήκαμε στην επίσημη παρουσίαση των πορισμάτων της Επιτροπής. Στην εναρκτήρια ομιλία μου[22] κατέθεσα την ανάλυσή μας για τους βαθύτερους λόγους που οδήγησαν στην επιβολή του πρώτου μνημονίου τον Μάιο του 2010. Ήταν μια συνεδρίαση με πολύ μεγάλη απήχηση.

Η πράξη κυριαρχίας : το τέλος του συστήματος-χρέος ιδιωτικοποίησης των κερδών και κοινωνικοποίησης των ζημιών

Ποια ήταν η βασική συμβολή του λογιστικού ελέγχου στην περίπτωση της Ελλάδας;

Η Επιτροπή Αλήθειας Δημοσίου Χρέους αποδεικνύει ότι οι δανειακές συμβάσεις που υπέγραψε η Ελλάδα με την Τρόικα κατά την περίοδο των τριών διαδοχικών Μνημονίων, δηλαδή στο διάστημα Μαϊου 2010-Αυγούστου 2015, ενέχουν και συνεπάγονται σαφή παραβίαση δικαιωμάτων κατοχυρωμένων από μια σειρά διεθνών Συμφώνων, Συνθηκών και Συμβάσεων σχετικών με τα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, πολιτικά και πολιτειακά δικαιώματα. Η έκθεση της Επιτροπής, και ειδικότερα το 6ο κεφάλαιό της, απαριθμεί μια σειρά συγκεκριμένων τέτοιων παραβιάσεων.[23]

Γενικότερα, η βασική συμβολή του λογιστικού ελέγχου ήταν να αποδομήσει, στη βάση αποδεικτικών στοιχείων, την κυρίαρχη πολιτική αφήγηση για την ελληνική κρίση που ανέπτυξε και τροφοδότησε η Τρόικα, οι κυβερνήσεις της ΕΕ και τα κυρίαρχα ΜΜΕ. Η εξήγηση που επέλεξαν είναι εντελώς αντίθετη με την αλήθεια που θριάμβευσε χάρη στο έργο της Επιτροπής. Σύμφωνα με την κυρίαρχη αφήγηση, το δημόσιο χρέος είχε καταστεί μη βιώσιμα εξαιτίας των υπερβολικών δημοσιονομικών δαπανών, ενός υπερτροφικού κοινωνικού κράτους, ενός συνταξιοδοτικού συστήματος προνομίων ή ακόμα εξαιτίας μιας εγγενούς ανικανότητας είσπραξης φόρων. Στα προκαταρκτικά πορίσματα της Επιτροπής Αλήθειας, καταδεικνύουμε ότι αυτό που είναι πραγματικά εντυπωσιακό είναι η έκρηξη του ιδιωτικού χρέους, τουτέστιν ένα φαινόμενο που υπερβαίνει κατά πολύ την ελληνική περίπτωση.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι μεγάλες τράπεζες της Γαλλίας, της Γερμανίας και των άλλων χωρών του λεγόμενου « οικονομικού κέντρου » της Ευρώπης διοχέτευσαν τεράστιες χρηματοπιστωτικές ροές στις χώρες της περιφέρειας της ΕΕ εν γένει και στις χώρες της Ευρωζώνης ειδικότερα. Αυτό επιταχύνθηκε με την είσοδο της Ελλάδα στη ζώνη του ευρώ, καθώς οι μεγάλες γαλλικές και γερμανικές τράπεζες ήταν σίγουρες ότι, ακόμα κι αν προέκυπταν προβλήματα, δεν θα υπήρχε ούτε υποτίμηση ούτε και απώλειες για τις ίδιες. Οι γάλλοι και οι γερμανοί τραπεζίτες έδειξαν και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στη σύναψη δανείων με ελληνικές αρχές, καταρχήν ιδιωτικές και όχι δημόσιες. Θεώρησαν ότι τα δάνειά τους θα τύγχαναν των εγγυήσεων των κυβερνήσεών τους, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που σε πρίπτωση προβλήματος θα έπαιρναν τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να συνδράμουν τους πιστωτές. Δεν ίχαν καθόλου άδικο. Αυτό ακριβώς συνέβη. Να σημειώσουμε δε ότι οι μαζικές ροές χρηματοπιστωτικών κεφαλαίων κατευθύνθηκαν επίσης προς την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Σλοβενία, την Ιρλανδία.

Υπάρχει μια γραμμή συνέχειας με τις περιπτώσεις παράνομων ή επαχθών χρεών των λεγόμενων « αναπτυσσόμενων χωρών »;

Και βέβαια ! Και όπως συνέβη κι άλλες φορές σε αυτήν την ιστορία, κάποια στιγμή οι ροές σταματούν, συνήθως δε για λόγους που αφορούν πρωτίστως τις χώρες του Κέντρου, αλλά συνδυάζονται με συγκυρίες στις χώρες της περιφέρειας. Έτσι καταλήξαμε να έχουμε μια τεράστια αύξηση του ιδιωτικού χρέους. Ποιος όμως χρεωνόταν στην Ελλάδα; Ποιος βρίσκεται πίσω από αυτό το ιδιωτικό χρέος; Βρίσκονται τα ελληνικά νοικοκυριά που « τσίμπησαν » στις ελκυστικές προσφορές των ελληνικών τραπεζών ή ακόμα και των γερμανικών και γαλλικών τραπεζών που τους δάνειζαν απευθείας . οι ελληνικές μη χρηματοοικονομικές εταιρείες που δανείζονταν εξίσου μαζικά, αφειδώς και απερίσκεπτα από το εξωτερικό . οι ελληνικές τράπεζες επίσης, οι οποίες χρεώνονταν στις γαλλικές και γερμανικές τράπεζες για να χρεώσουν με τη σειρά τους τα ελληνικά νοικοκυριά και τις ελληνικές επιχειρήσεις.

Υπήρξε βέβαια και ένα δημόσιο χρέος που αυξήθηκε λόγω των υπερβολικά υψηλών στρατιωτικών δαπανών τις οποίες ενθάρρυναν ιδιαίτερα οι γάλλοι, γερμανοί και βορειοαμερικανοί ιδιώτες προμηθευτές όπλων. Παρ’όλα αυτά, είναι σαφές ότι το ιδιωτικό χρέος αυξήθηκε πολύ πιο γρήγορα απ’ό,τι το δημόσιο. Η κρίσιμη κατάσταση που γνώρισε η Ελλάδα στα τέλη του 2009 δεν οφειλόταν στον κίνδυνο χρεοκοπίας της λόγω αδυναμίας πληρωμής του χρέους. Ο κίνδυνος προερχόταν από την αδυναμία διαφόρων υπερχρεωμένων ιδιωτικών αρχών της χώρας να συνεχίσουν τις αποπληρωμές τους. Αυτό που έκανε την Τρόικα να παρέμβει ήταν ακριβώς το ενδεχόμενο κατάρρευσης του ελληνικού τραπεζικού τομέα και οι αρνητικές συνέπειες που θα είχε στις γαλλικές, γερμανικές, ακόμα και αμερικανικές τράπεζες.

Εν ολίγοις, τα αίτια άπτονται πολύ περισσότερο του χρηματοπιστωτικού και τραπεζικού τομέα απ’ό,τι των ελλειμάτων επί του προϋπολογισμού ή της δημοσιονομικής κατάστασης ;

Ακριβώς. Και εκεί υπεισέρχεται το αφήγημα. Γιατί, για να εξηγηθεί η ανάγκη παροχής 110 δισ. ευρώ στην Ελλάδα για τη διάσωση του ελληνικού, του γαλλικού και του γερμανικού τραπεζικού συστήματος, χρειαζόταν μια αφήγηση αποδεκτή για την κοινή γνώμη. Εν έτει 2010, όμως, οι ευρωπαϊκές αρχές και το ΔΝΤ δεν μπορούσαν πια να πουν ότι θα σώσουν τις τράπεζες. Το είχαν πει επανειλημμένα κατά την περίοδο 2007-2008. Η κοινή γνώμη είχε ήδη βαρεθεί αυτό το τροπάρι. Η Τρόικα λοιπόν χρειαζόταν μια διαφορετική αφήγηση, και την οικοδόμησε γύρω από το ότι « το ελληνικό Δημόσιο είναι εξαιρετικά δαπανηρό ». Ο Γ. Παπανδρέου, σε συνεργασία με τη διοίκηση της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, παραποίησε τα στατιστικά στοιχεία, έτσι ώστε να εμφανίζεται διόγκωση του ελλείματος του κρατικού προϋπολογισμού, αύξηση του δημόσιου χρέους και ενίσχυση των ποσοστών χρέους ως προς το ΑΕΠ. Για να επιτευχθεί μάλιστα κάτι τέτοιο, συνυπολογίστηκαν στο χρέος στοιχεία ξένα ως προς αυτό, τα οποία τελούσαν σε πλήρη αντίθεση με τα ευρωπαϊκά λογιστικά πρότυπα της Eurostat. Πρόκειται άλλωστε για μια υπόθεση που απασχολεί αυτή τη στιγμή τη δικαιοσύνη, με τις σχετικές έρευνες να στηρίζονται σε ακράδαντα αποδεικτικά στοιχεία.

Τι αποδεκτές λύσεις προτείνει ο λογιστικός έλεγχος;

Το διεθνές δίκαιο προβλέπει ότι κράτη τα οποία βρίσκονται αντιμέτωπα με μια στάση άδικη, unfair στα αγγλικά, εκ μέρους πιστωτών και αρχών που απαιτούν αποπληρωμή ενός χρέους, δύνανται να ανατρέξουν σε « αντίμετρα », δηλαδή σε μονομερείς πράξεις κυριαρχίας για την αυτοπροστασία τους : αναστολή πληρωμών, καταγγελία δανειακών συμβάσεων, αλλά και αποποίηση, άρνηση εξόφλησης του αθέμιτου, παράνομου, μη βιώσιμου και/ή επονείδιστου χρέους. 

Τι είδους στηρίγματα σας έλειψαν στην Ελλάδα πέραν των όσων ήδη αναφέρατε σχετικά με τον στενό πυρήνα γύρω από τον Αλέξη Τσίπρα;

Στην Ελλάδα, μια σειρά από ριζοσπαστικές πολιτικές δυνάμεις είπαν : « Γιατί να ελέγξουμε το χρέος ; Το χρέος πρέπει να διαγραφεί. Ο λογιστικός έλεγχος είναι ένα είδος νομιμοποίησης του χρέους ». Σε αυτήν τη βάση, οι εκπρόσωποι αυτών των δυνάμεων είτε αποχώρησαν από το συγκεκριμένο κίνημα ήδη το 2011, είτε απλά αρνήθηκαν να στηρίξουν μια πρωτοβουλία πολιτών για λογιστικό έλεγχο του χρέους. Η πλειοψηφία της ριζοσπαστικής αριστεράς επέλεξε να μην στηρίξει έναν λογιστικό έλεγχο με τη συμμετοχή πολιτών, είτε επρόκειτο για την ΑΝΤΑΡΣΥΑ, είτε για το μεγαλύτερο μέρος του ΣΥΡΙΖΑ, είτε για το ΚΚΕ που δεν δίστασε μάλιστα να μας χαρακτηρίσει ταξικούς εχθρούς. Ευτυχώς, υπήρξαν αγωνιστές και αγωνίστριες από οργανώσεις της ριζοσπαστικής αριστεράς που ρίχτηκαν με θέρμη σε αυτή τη μάχη μαζί μας. Ένα μέρος του ΣΥΡΙΖΑ, κάποια στελέχη του ΝΑΡ και μέλη της ΑΝΤΑΡΣΥΑ, καθώς και συνδικαλιστές. Αλλά τα περισσότερα μέλη της Επιτροπής ήταν άτομα ή οργανώσεις πολιτών που κινητοποιήθηκαν για το θέμα του χρέους χωρίς την υποστήριξη πολιτικών οργανώσεων.

Περιμένουμε βέβαια ακόμα τις πολιτικές οργανώσεις που αρνήθηκαν να στηρίξουν τον έλεγχο του χρέους να μας πουν, μετά την ανάγνωση των πορισμάτων του Ιουνίου και του Σεπτεμβρίου του 2015[24], αν οι εργασίες μας νομιμοποίησαν ένα μέρος του χρέους ή όχι. Το μόνο βέβαιο είναι ότι αν αυτές οι οργανώσεις, αντί να μας επικρίνουν ή να μας κοιτούν αφ’υψηλού, είχαν συμμετάσχει ενεργά στη διαδικασία εκθέτοντας τα επιχειρήματά τους για την ακύρωση του χρέους, θα είχαν ενισχύσει σημαντικά όλους αυτούς και όλες αυτές που ήθελαν να εφαρμόσουν στην πράξη μια εναλλακτική πολιτική ενάντια στη συνθηκολόγηση του Α. Τσίπρα και της κυβέρνησής του. Αναμένουμε επίσης μια εξήγηση εκ μέρους του Γιάνη Βαρουφάκη. Γιατί κατά τη διάρκεια της υπουργικής του θητείας δεν στηρίχθηκε ούτε μια στιγμή δημόσια στις εργασίες της Επιτροπής για να αμφισβητήσει τη στάση των ευρωπαϊκών θεσμών και του ΔΝΤ; Γιατί δέχθηκε να συνεχίσει την αποπληρωμή του χρέους και να αδειάσει τα ταμεία του συνόλου του δημόσιου τομέα; Γιατί δεν συνεργάστηκε πραγματικά με την Επιτροπή Αλήθειας, σε αντίθεση με τις δημόσιες δεσμεύσεις του κατά τη δημόσια συνεδρίαση έναρξης των εργασιών της στις 4 Απριλίου 2015; Ο Γ. Βαρουφάκης αντιτάχθηκε στην άνευ όρων παράδοση και αυτό τον κάνει να διαφέρει παρασάγγας από τον Τσίπρα, τον Δραγασάκη, τον Κατρούγκαλο, τον Τσακαλώτο, κ.ά. Αν όμως είχε υιοθετήσει διαφορετική στάση από τα τέλη Φεβρουαρίου του 2015, ίσως τα γεγονότα να είχαν πάρει διαφορετική τροπή. Η περίτρανη νίκη του « Όχι » στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου δείχνει ότι ο ελληνικός λαός είχε τη θέληση να αντιταχθεί στις απαιτήσεις των πιστωτών.  

Τι διδάγματα εξάγετε από αυτήν τη συνθηκολόγηση;

Δύο βασικά διδάγματα για το μέλλον :

1. Είναι αναγκαίο για κάθε λαϊκή κυβέρνηση (ή κάθε δύναμη της αριστεράς που διεκδικεί τη συμμετοχή της σε μια κυβέρνηση) να αντιστέκεται στους πιστωτές, να επιδείξει ανυπακοή σε ευρωπαϊκούς θεσμούς και συνθήκες, να στηρίζεται στις λαϊκές κινητοποιήσεις και να σέβεται τη βούληση του λαού.

2. Είναι επίσης αναγκαίο οι από κάτω να διατηρήσουν τη μέγιστη δυνατή πίεση στις κυβερνήσεις που θεωρούνται φίλιες, ώστε αυτές να μην συνθηκολογήσουν και να εφαρμόσουν ένα πραγματικά εναλλακτικό πολιτικό πρόγραμμα.

Αρκεί η ακύρωση του παράνομου χρέους;

Η επίλυση του προβλήματος του παράνομου χρέους είναι μια συνθήκη sine qua non για τη ρήξη με τις πολιτικές λιτότητας, αλλά δεν είναι η μόνη. Μια πραγματική εναλλακτική πρέπει να εδράζεται σε ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό σχέδιο που συμπεριλαμβάνει λογιστικό έλεγχο και αναστολή πληρωμών του χρέους, επίλυση της τραπεζικής κρίσης μέσω της κοινωνικοποίησης των τραπεζών – στην Ελλάδα, αυτό θα έπρεπε να περάσει μέσα από την πτώχευση των ιδιωτικών τραπεζών και τη δημιουργία ενός κοινωνικοποιημένου και υγιούς δημόσιου τραπεζικού συστήματος που θα προστάτευε τις καταθέσεις –, δημιουργία ενός συμπληρωματικού νομίσματος για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων – την επανενεργοποίηση της τοπικής οικονομίας, τη διασφάλιση πληρωμών που δεν απαιτούν τη χρήση του ευρώ, την αύξηση των συντάξεων και των μισθών, την ενίσχυση της οικονομικής βοήθειας προς όσους και όσες επλήγησαν περισσότερο από την κρίση –, επιβολή υψηλής φορολογίας στους κατέχοντες ώστε να μειωθεί η φορολογική επιβάρυνση των οικονομικά ασθενών στρωμάτων, κατάργηση των κοινωνικά άδικων μέτρων, παύση την ιδιωτικοποιήσεων και απο-ιδιωτικοποίηση, ενίσχυση των δημόσιων υπηρεσιών, κατανομή του χρόνου εργασίας, μέτρα στην κατεύθυνση της οικολογικής μετάβασης.

Σε περίπτωση απόφασης εξόδου από την Ευρωζώνη, η έξοδος αυτή θα πρέπει να συνδυαστεί με μια αναδιανεμητική νομισματική μεταρρύθμιση.[25] Πρέπει επίσης να συντελεστεί στο πλαίσιο μιας Συντακτικής διαδικασίας ώστε να αλλάξει με δημοκρατικό τρόπο το Σύνταγμα της χώρας. Στις χώρες μας, χρειάζεται την ίδια στιγμή να αλλάξουν τα εθνικά θεσμικά όργανα και να τεθούν νέα θεμέλια για μιαν άλλη Ευρώπη. Και αυτό περνά από την κατάργηση απαράδεκτων ευρωπαϊκών Συμφώνων και Συμφωνιών. Η ΕΕ δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί. Η Συντακτική διαδικασία προϋποθέτει τη μεγάλη συμμετοχή των λαών. Οι πολίτες πρέπει να ξαναγίνουν κύριοι της πολιτικής και των πολιτικών αποφάσεων. Και για να συμβεί αυτό πρέπει να είμαστε σε θέση να ορίσουμε εκ νέου και εκ βάθρων τα Συντάγματα. Ένα από τα θετικά διδάγματα που θα έπρεπε να αντλήσουμε από τις εμπειρίες της Λατινικής Αμερικής είναι αυτές οι πλούσεις Συντακτικές διαδικασίες που επιχειρήθηκαν τόσο στη Βενεζουέλα το 1999, όσο και στην Βολιβία την περίοδο 2006-2008 και τον Ισημερινό την περίοδο 2007-2008, και επέτρεψαν να ενταχθεί στα Συντάγματα αυτών των χωρών ένας μηχανισμός δημοκρατικής ανακλητότητας όλων των αιρετών αντιπροσώπων του λαού. Να θυμίσουμε εδώ ότι στο νέο Σύνταγμα του Ισημερινού περιλαμβάνεται η ρητή απαγόρευση να κοινωνικοποιούνται τα ιδιωτικά χρέη… 

Οι δράσεις ενάντια στα αθέμιτα χρέη συνεχίζονται;

Η CADTM κάνει μια διαρκή προσπάθεια δημοσιοποίησης και διάδοσης των εργασιών και των πορισμάτων της ελληνικής Επιτροπής Αλήθειας Δημοσίου Χρέους. Μετέφρασε την προκαταρκτική έκθεση στα γαλλικά και την εξέδωσε υπό μορφή βιβλίου. Μεταφράσεις της έγιναν επίσης στα ισπανικά, από μέλη της πλατφόρμας λογιστικού ελέγχου πολιτών και της CADTM, στα γερμανικά, από τα μέλη του ATTAC Γερμανίας, στα ιταλικά, από το ATTAC Ιταλίας που είναι και μέλος του διεθνούς δικτύου της CADTM, και, εν μέρει, στα σλοβενικά και τα πορτογαλικά. Πολλά βίντεο και μαγνητοσkοκοπήσεις των παρεμβάσεών μας κυκλοφορούν μεταφρασμένα σε αρκετές γλώσσες και έχουν μεγάλη απήχηση.[26]

Αυτή τη στιγμή, πρωτοβουλίες ενάντια στα παράνομα χρέη αναλαμβάνονται σε αρκετές χώρες ανά τον κόσμο. Στο Πουέρτο Ρίκο, μια χώρα που βρίσκεται σε μια οιονεί αποικιακή σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, μια πρωτοβουλία λογιστικού ελέγχου βρίσκεται σε εξέλιξη, ενώ αναπτύσσονται πολλά κινήματα αντίστασης ενάντια στην πληρωμή του χρέους προς τις αμερικανικές τράπεζες.[27] Σε αρκετούς δήμους της Ισπανίας, όπως σε αυτούς της Μαδρίτης, της Βαρκελώνης, του Οβιέδο, του Κάντιθ, όπως και σε αυτόνομες κοινότητες στην Καταλονία, προωθούνται ήδη διαδικασίας λογιστικού ελέγχου του χρέους με τη συμμετοχή των πολιτών.[28] Στην Ιταλία, ένα τμήμα της CADTM ιδρύθηκε το 2016 με στόχο την αμφισβήτηση και την αναστολή πλητρωμών του παράνομου χρέους.[29] Στην Τυνησία, με πρωτοβουλία των οργανώσεων Raid, ATTAC και CADTM Τυνησίας, 73 βουλευτές υπέβαλαν τον Ιούνιο του 2016 μια πρόταση σύστασης επιτροπής λογιστικού ελέγχου του χρέους.[30] Στην Αργεντινή, το ίδιο το Κοινοβούλιο παίρνει πρωτοβουλίες για αναστολή πληρωμών και λογιστικό έλεγχο του χρέους με γνώμωνα την υπεράσπιση της εθνικής κληρονομιάς και των κοινών αγαθών.[31] Στην Βενεζουέλα επίσης συγκροτήθηκε μια πλατφόρμα για τον έλεγχο του χρέους από τους πολίτες κατόπιν σχετικών πρωτοβουλιών πολλών διαφορετικών πολιτικών δυνάμεων και προσωπικοτήτων της αριστεράς.[32] Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και πρόσφατες πρωτοβουλίες στην Ουκρανία[33], τη Σλοβενία[34] και την Πορτογαλία[35]. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι στην Ελλάδα, η Επιτροπή Αλήθειας Δημοσίου Χρέους συνεχίζει τις εργασίες της εντελώς ανεξάρτητα από την κυβέρνηση.

Εν κατακλείδι, συνεχίζουμε με αμείωτη ένταση τον αγώνα, στηρίζοντας, ενισχύοντας και διευρύνοντας τις πρωτοβουλίες και τις δράσεις ενάντια στα αθέμιτα χρέη.

Σημειώσηεις 

  [1] Μια συνοπτική εκδοχή της συνέντευξης δημοσιεύτηκε στο τεύχος «Capital et dettes publiques» («Κεφάλαιο και δημόσια χρέη») της επιστημονικής επιθεώρησης Savoir/Agir, ν. 35, τον Μάρτιο του 2016. Τα περιεχόμενα του τεύχους είναι τα εξής : 1. Χρέη του Νότου, χρέη του Βορρά. 2. Σχέσεις αντι-εξουσίας και εξουσίας : η επιτυχία του Ισημερινού. 3. Η παλινωδία των κυβερνώντων όσον αφορά τους χρηματοπιστωτικούς θεσμούς και το χρέος. 4. Μια νέα «Συμφωνία του Λονδίνου»; Ελπίδα ευρωπαϊκής συνεργασίας versus «μονομερής ενέργεια κυριαρχίας». 5. Η πράξη κυριαρχίας και το τέλος του συστήματος του χρέους, της ιδιωτικοποίησης των κερδών και της κοινωνικοποίησης των απωλειών. Στον ιστότοπο της CADTM φιλοξενείται το σύνολο της μακροσκελούς συνομιλίας με τον Eric Toussaint σε έξι μέρη : 1. La généalogie du CADTM et de l’anti-dette illégitime : les origines. 2. Les premiers terrains d’expérimentation de la méthode CADTM pour combattre les dettes illégitimes : les exemples du Rwanda et de la République démocratique du Congo. 3. L’Argentine : la poursuite de l’action contre la dette illégitime. 4. Des espoirs déçus au succès en Equateur. Les exemples de l’Afrique du Sud, du Brésil, du Paraguay et de l’Equateur. 5. Grèce : L’ambivalence des dirigeants vis-à-vis de l’ordre financier et de la dette malgré des débuts prometteurs. 6. Grèce : La Commission pour la vérité sur la dette grecque, la capitulation du gouvernement de Tsipras et les perspectives internationales pour la lutte contre les dettes illégitimes. Εδώ, δημοσιεύουμε μεταφρασμένο το 6ο μέρος.

[2] Βλ. σχετικά τον ιστότοπο Νίκος Χουντής

[3] Βλ. σχετικά το λήμμα Παναγιώτης Λαφαζάνης στην Βικιπαίδεια.

[4] Βλ. σχετικά το λήμμα Νάντια Βαλαβάνη στην Βικιπαίδεια.

[5] Συνάντησα για πρώτη φορά την Ρ. Αντωνοπούλου τον Φεβρουάριο του 2015, λίγες μέρες μετά το διορισμό της στην κυβέρνηση. Μου είχε ήδη επιβεβαιώσει ότι θα στηρίξει το εγχείρημα του λογιστικού ελέγχου. Την συνάντησα εκ νέου τον Μάιο του ίδιο έτους. Μου εκμυστυρεύτηκε ότι ήταν απογοητευμένη από τη λειτουργία της κυβέρνησης διότι δεν πήρχαν πραγματικές συναντήσεις του συνόλου των μελών της. Πρόσθεσε ότι διαφωνούσε με τον ιδιαίτερα μετριοπαθή προσανατολισμό του Πρωθυπουργού, και με διαβεβαίωσε ότι στηρίζει την Επιτροπή ελέγχου που είχε συστήσει η Πρόεδρος του Κοινοβουλίου έναν μήνα πριν. Ωστόσο, τον Ιούλιο του 2015, αποδέχτηκε τη συνθηκολόγηση. Μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015, διατήρησε τη θέση της που ε΄ίχε και στην πρώτη κυβέρνηση Τσίπρα. Βλ. σχετικά το λήμμα Ράνια Αντωνοπούλου στην Βικιπαίδεια και τη σελίδα της στο Levy Economics Institute.

[6] Βλ. σχετικά το λήμμα Δημήτρης Στρατούλης στην Βικιπαίδεια.

[7] Βλ. σχετικά το λήμμα Γιώργος Κατρούγκαλος στην Βικιπαίδεια.

[8] Βλ. σχετικά Ant1 News, !6 Φεβρουαρίου 2015. Τέσσερις μέρες αργότερα, στις 20 Φεβρουαρίου, κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης του Γραφείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα, η Πρόεδρος της Βουλής δήλωνε ότι « έχουμε ήδη πάρει τις απαιτούμενες πρωτοβουλίες για την έναρξη ενός λογιστικού ελέγχου του ελληνικού χρέους », Ήταν παρόντες ο Ν. Χουντής, ο Δ. Παπαδημούλης, καθώς και άλλοι ευρωβουλευτές. Στις 17 Μαρτίου 2015, σε μια διάσκεψη Τύπου που οργανώθηκε στο ελληνικό Κοινοβούλιο, η Ζωή Κωνσταντοπούλου, η Σοφία Σακοράφα και εγώ ανακοινώσαμε επίσημα τη σύσταση της Επιτροπής Αλήθειας.

[9] Βλ. Προκαταρκτική Έκθεση της Επιτροπής Αλήθειας Δημόσιου Χρέους, σελ. 14.

[10] Βλ. σχετικά το λήμμα Παναγιώτης Ρουμελιώτης στην Βικιπαίδεια και τα πρακτικά της ακρόασης στον ιστότοπο της CADTM.

[11] Βλ. σχετικά το λήμμα Philippe Legrain στην Wikipedia και τα πρακτικά της ακρόασης στον ιστότοπο της CADTM.

[12] Βλ. : IEO, Independent Evaluation Office, The IMF and the Crises in Greece, Ireland, and Portugal, July 2016, και Charles Wyplosz & Silvia Sgherri, The IMF’s Role in Greece in the Context of the 2010 Stand-By Arrangement, IEO background paper, February 2016.

[13] Βλ. : J. Rocholl, & A. Stahmer (2016), Where did the Greek bailout money go ? ESMT White Paper No. WP–16–02.

[14] Βλ. γαλλ. έκδοση Yanis Varoufakis, Et les faibles subissent ce qu’ils doivent ? Comment l’Europe de l’austérité menace la stabilité du monde, Les Liens qui Libèrent, Παρίσι, 2016, σ. 225. 

[15] Βλ. το πλήρες κείμενο του δελτίου Τύπου στον ιστότοπο της CADTM.

[16] Μετά τη δημοσιοποίηση αυτών των απόρρητων εγγράφων από την Επιτροπή Αλήθειας, αυτά αναρτήθηκαν και στο διαδίκτυο, χάρη ακριβώς στο ερευνητικό έργο της Επιτροπής Βλ. « Minutes of IMF Executive Board Meeting », May 9, 2010.

[17] Την εποχή εκείνη, η Christine Lagarde ήταν ακόμα υπουργός της κυβέρνησης του Nicolas Sarkozy. Διορίστηκε γενική διευθύντρια του ΔΝΤ το 2011, μετά την παραίτηση του Dominique Strauss Kahn.

[18] Βλ. « Minutes of IMF Executive Board Meeting », May 9, 2010 και ειδικότερα το τέλος του σημείου 4, σελ. 3 : « The Dutch, French, and German chairs conveyed to the Board the commitments of their commercial banks to support Greece and broadly maintain their exposures. », στο προαναφερθέν έγγραφο.

[19] Βλ. « Minutes of IMF Executive Board Meeting », May 9, 2010 και ειδικότερα το σημείο 7, σελ. 3 όπου δηλώνεται με σαφήνεια πως πολλά μέλη της διοίκησης του ΔΝΤ καταλογίζουν στην Γενική Διεύθυνση του Ταμείου ότι τροποποίησε σιωπηρά τον κανονισμό.

[20] Βλ. « Minutes of IMF Executive Board Meeting », May 9, 2010 καθώς και το εξαιρετικό άρθρο του Michel Husson, « Grèce : les « erreurs » du FMI » στον ιστότοπο της CADTM.

[21] Βλ. τα πρακτικά της ακρόασης του Π. Ρουμελιώτη στον ιστότοπο της CADTM. Η μαρτυρία του είναι βέβαια πολύτιμη, αλλά δεν πρέπει να μας κάνει να ξεχάσουμε τι έγραφε το 2010 ως εκπρόσωπος της Ελλάδας στο ΔΝΤ : « Το Πρόγραμμα περιλαμβάνει μέτρα που στοχεύουν στην προστασία των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων του πληθυσμού. Οι αρχές της χώρας μου είνια αποφασισμένες να κατανείμουν το βάρος του προγράμματος προσαρμογής με τον πιο ισότιμο και δίκαιο τρόπο. Η φορολογική πίεση θα αυξηθεί για τους πιο πλούσιους, ενώ οι χαμηλές συντάξεις και τα ελάχιστα οικογενειακά επιδόματα θα διατηρηθούν (...) Η αποφασιστική δέσμευση των αρχών στην υλοποίηση του προγράμματος στηρίζεται από τη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού ». Βλ. « Statement by Panagiotis Roumeliotis, Alternate Executive Director for Greece », στο παράρτημα του « Minutes of IMF Executive Board Meeting », May 9, 2010.

[22] Η ομιλία αυτή είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο εδώ.

[23] Βλ. Προκαταρκτική Έκθεση της Επιτροπής Αλήθειας Δημόσιου Χρέους, 6ο κεφ., σ. 47.

[24] Βλ. Προκαταρκτική Έκθεση της Επιτροπής Αλήθειας Δημόσιου Χρέους, καθώς και Πόρισμα της Επιτροπής Αλήθειας Δημοσίου Χρέους για το 3ο Μνημόνιο στον ιστότοπο της Επιτροπής Αλήθειας Δημοσίου Χρέους.

[25] Βλ. Eric Toussaint, Une alternative pour la Grèce, στον ιστότοπο της CADTM.

[26] Για το λόγο αυτό, η CADTM έχει ξεκινήσει μια συνεργασία με την ανεξάρτητη εταιρία παραγωγής Les productions du pavée. Βλ. ενδεικτικά τη συμπαραγωγή La dette grecque, une tragédie européenne, όπως και τα βίντεο στο κανάλι της CADTM στο youtube. Βλ. επίσης το ντοκιμαντέρ του Philippe Menut, La tourmente grecque II – Chronique d’un coup d’état

[27] Βλ. Pierre Gottiniaux, Puerto Rico : L’audit en cours révèle déjà une dette largement illégale, στον ιστότοπο της CADTM.

[28] Éric Toussaint : « En Espagne, il est fondamental que les municipalités du changement constituent un front commun, qu’elles soient ou non confrontées dans l’immédiat à un problème de dette »

[29] Συλλογικό – Χάρτα της Γένοβα, « Du G8 de Gênes à l’Encyclique ‘Laudato si’ : Le Jubilé de la dette ? »

[30] CADTM-International, « Le réseau CADTM soutient la proposition de loi pour l’audit de la dette publique qui vient d’être déposée au parlement tunisien »

[31] Maud Bailly, « Résistances à l’endettement impérialiste en Argentine et au-delà »

[32] Edgardo Lander, « Venezuela. L’implosion d’un pays rentier (I) », Víctor Alvarez R.,

« ¿Qué pasa si Venezuela no paga su deuda externa? » και « CADTM / AYNA exhorta y ofrece apoyo al gobierno venezolano para Auditoría Ciudadana de la Deuda »

[33] Βλ. Conférence d’Eric Toussaint en Ukraine sur la lutte contre les dettes publiques illégitimes et pour l’audit citoyen

[34] Lucien Perpette, « Un pas en avant vers le lancement d’un audit citoyen de la dette »

[35] Eric Toussaint , Fátima Martín , Joana Louca, « La dette réclamée au Portugal est illégitime et insoutenable »