COP 27

Διαγραφή του χρέους των χωρών του Νότου, μια λύση για την κλιματική κρίση;

της Scandola Graziani

Η οικονομική αντισταθμιστική αποζημίωση επιτρέπει στις χώρες του Νότου να χρηματοδοτήσουν τον αγώνα τους ενάντια στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Αλλά αυτό αυξάνει το έλλειμμα τους. Κατά τη διάρκεια της COP27, ορισμένοι προτείνουν την κατάργηση του χρέους τους.

Άνοδος της στάθμης των υδάτων, πυρκαγιές, κυκλώνες, πλημμύρες, ερημοποίηση, γη ακατάλληλη για καλλιέργεια... Ποιος θα πληρώσει το λογαριασμό; Αυτό είναι το καυτό αντικείμενο της COP27 [1], που περιλήφθηκε για πρώτη φορά στην επίσημη ημερήσια διάταξη των διαπραγματεύσεων στις 6 Νοεμβρίου με τον τίτλο "απώλειες και ζημίες". Πρόκειται για μια μικρή νίκη για τις χώρες του Νότου, που επωμίζονται το κύριο βάρος των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. 189 εκατομμύρια άνθρωποι πλήττονται ετησίως από ακραία καιρικά φαινόμενα στις αναπτυσσόμενες χώρες, σύμφωνα με την έκθεση με τίτλο "Το κόστος της καθυστέρησης" του Loss and Damage Collaboration [2] - μιας διεθνούς ομάδας περισσότερων από 100 ερευνητών, ακτιβιστών και φορέων χάραξης πολιτικής – που υιοθέτησε και η ΜΚΟ Oxfam. Το 2022, στο Πακιστάν, περισσότεροι από 1.700 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε πλημμύρες.

Αυτές οι καταστροφές είναι αποτέλεσμα της κλιματικής κρίσης στην οποία οι χώρες του Νότου συνέβαλαν ελάχιστα, σε αντίθεση με τις ανεπτυγμένες χώρες, που ευθύνονται για την πλειονότητα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και τη λεηλασία των φυσικών πόρων. Αντιμέτωπες με αυτό που θεωρούν "οικολογικό χρέος" των χωρών του Βορρά, οι χώρες του Νότου απαιτούν, κατά συνέπεια, από τους υπεύθυνους έναν μηχανισμό οικονομικής αντισταθμιστικής αποζημίωσης. Ειδικές ενισχύσεις που θα καλύπτουν τόσο τα αιφνίδια κλιματικά φαινόμενα (πλημμύρες, κυκλώνες κ.λπ.) όσο και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Όμως προς το παρόν, αυτό το είδος κλιματικής βοήθειας δεν έχει αποδείξει την αξία της και συνεχίζει να είναι αντικείμενο κριτικής. Στην έκθεση "Η πλάνη της χρηματοδότησης του κλίματος", η Oxfam καταγγέλλει τα ελαττώματα του συστήματος "χρηματοδότησης του κλίματος" που ξεκίνησε το 2009 στην COP της Κοπεγχάγης, το Πράσινο Ταμείο: πρόκειται για μια ετήσια βοήθεια 100 δισεκατομμυρίων ευρώ που καταβάλλεται από τις πλουσιότερες χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας) στις αναπτυσσόμενες χώρες από το 2020, για να τις βοηθήσει να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή.

Σύμφωνα με τον Guillaume Compain, υπεύθυνο της Oxfam για το κλίμα και την ενέργεια, η χρηματοδότηση αυτή υπολείπεται των πραγματικών αναγκών των αναπτυσσόμενων χωρών: "Στην πραγματικότητα, αυτές οι χώρες θα έχουν ανάγκη από 160 έως 340 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως μέχρι το 2030”. Και κυρίως, καταγγέλλει το στρεβλό αποτέλεσμα αυτής της βοήθειας για το κλίμα, η οποία, χρηματοδοτούμενη κυρίως με δάνεια, συμβάλλει τελικά στην αύξηση του χρέους των χωρών του Νότου: "Στην πραγματικότητα, το 71% αυτής της χρηματοδότησης είναι δάνεια, γεγονός που αποτελεί πρόβλημα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αποπληρωθούν, συχνά με την καταβολή τόκων. Με το πρόσχημα ότι τις βοηθάμε να αντιμετωπίσουν την κλιματική κρίση, συμβάλλουμε στην υπερχρέωση των χωρών του Νότου που ήδη είναι υπερφορτωμένες με δημόσιο χρέος”. Ωστόσο, το χρέος είναι ο καλύτερος σύμμαχος της υπερθέρμανσης του πλανήτη: αναγκάζει τις αναπτυσσόμενες χώρες να παραμείνουν στο σύστημα της αποκλειστικά εξαγωγικής οικονομίας, της εντατικής γεωργίας και του εξορυκτισμού, προκειμένου να ελπίζουν ότι θα αποπληρώσουν τα χρέη τους σε δολάρια.

Γιατί, λοιπόν, να μην ακυρωθούν τα χρέη των χωρών του Νότου αντί να τους παρασχεθεί οικονομική αποζημίωση; Αυτή είναι η λύση που προκρίνει η Επιτροπή για τη Διαγραφή του Χρέους του Τρίτου Κόσμου (CADTM). Κάθε λύση που δεν συνίσταται στη διαγραφή του χρέους πρέπει να απορρίπτεται", λέει ο Eric Toussaint, πρόεδρος του CADTM και συγγραφέας πολλών βιβλίων για το χρέος. “Αν θέλουμε να ξεφύγουμε από αυτό το καταστροφικό μοντέλο, πρέπει να ξεφύγουμε από τον βρόγχο του χρέους”.

Ο Τουσέν επικρίνει ανοιχτά το σύστημα των οικονομικών αποζημιώσεων που κρατά τις χώρες του Νότου εξαρτημένες από τον Βορρά: "Εδώ και χρόνια μιλάμε για ταμεία αντισταθμιστικών αποζημιώσεων. Ήδη από την εποχή του Ζακ Σιράκ, αυτή ήταν μια σταθερή πολιτική της Γαλλίας απέναντι στις πρώην αποικίες της. Και μπορούμε να δούμε ότι δεν λειτούργησε. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα είδος επέκτασης της αποικιοκρατικής εξάρτησης, επειδή αυτές οι αντισταθμιστικές αποζημιώσεις συνδέονται συχνά με πιέσεις ή με την υποχρέωση των χωρών που επωφελούνται από αυτές να αγοράζουν αγαθά και υπηρεσίες από τις χώρες που χορηγούν αυτές τις αποζημιώσεις.

Επειδή λοιπόν δίνονται συχνά υπό όρους, τα οικονομικά αντισταθμίσματα τροφοδοτούν μόνο την εξάρτηση Βορρά-Νότου, ενώ ταυτόχρονα διατηρούν τα πιο ευάλωτα κράτη σε ένα παραγωγικίστικο σύστημα προσανατολισμένο στα ορυκτά καύσιμα.

Τι νόημα έχει λοιπόν να χρηματοδοτείται η βοήθεια ενώ ταυτόχρονα διατηρούνται τα χρέη; "Αυτές οι αντισταθμιστικές αποζημιώσεις θα επιστρέψουν ντε φάκτο στις χώρες του Βορρά μέσω της αποπληρωμής του χρέους", τονίζει ο Renaud Duterme, συγγραφέας του βιβλίου La dette cachée de l'économie (Το κρυφό χρέος της οικονομίας), που έχει και αυτός περάσει από τη CADTM. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο κίνδυνος συνίσταται στο "να συνάπτουμε δάνεια για να αποπληρώσουμε δάνεια". Μας προτρέπει λοιπόν να παραμείνουμε σε εγρήγορση σχετικά με τη φύση των οικονομικών αντισταθμιστικών αποζημιώσεων που διαπραγματεύτηκαν κατά τη διάρκεια της COP27 στο Σαρμ ελ Σέιχ. Προς το παρόν, η ασάφεια συντηρείται.

ΠΗΓΗ: Reporterre

Σημειώσεις

1. Από τις 6 μέχρι τις 18 Νοεμβρίου, στο Σαρμ ελ-Σέιχ της Αιγύπτου.

2. Η συνεργασία απωλειών και ζημιών.

Επιμέλεια: Γιώργος Μητραλιάς