Βάλτε επιτέλους φραγμούς στην κίνηση των κεφαλαίων! (Επίκαιρα 29.12.2011)

του Λεωνίδα Βατικιώτη

Ανέκδοτο έχει γίνει πάλι η Ελλάδα στην Ευρώπη. Αφορμή αυτή τη φορά είναι τα δισεκατομμύρια που φεύγουν κάθε μήνα από τις ελληνικές τράπεζες για το εξωτερικό και συγκεκριμένα για πιο ασφαλείς προορισμούς. Το τελευταίο, καθόλου τιμητικό, δημοσίευμα ήρθε από τον βρετανικό Guardian, ενώ πλήθος σχετικών αναφορών έχει ακόμη δει το φως της δημοσιότητας από τις στήλες του γερμανικού περιοδικού Der Spiegel και πολλών άλλων μέσων.

Το θέμα ωστόσο, φυγή δισεκατομμυρίων από μια χώρα σε καθεστώς χρεοκοπίας που θερίζεται από την ανεργία και την πείνα, κάθε άλλο παρά ανοίκειο είναι για όλους εμάς. Αφορά συγκεκριμένα τα ποσά που φεύγουν με εντελώς νόμιμους τρόπους από τους τραπεζικούς λογαριασμούς για να πάνε στο εξωτερικό, σε χώρες όπως η Ελβετία τις περισσότερες φορές. Τα ποσά που έχουν μεταναστεύσει μέχρι σήμερα από το 2010 (όταν η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ προκάλεσε την κρίση δημόσιου χρέους σκορπώντας τον πανικό με δηλώσεις που παρομοίαζαν την Ελλάδα με Τιτανικό) υπολογίζονται, κατά τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις, στα 60 δισ. ευρώ. Τα χρήματα αυτά αντιπροσωπεύουν το 27% του ελληνικού ΑΕΠ και το 82% των χρημάτων που έχουμε ήδη λάβει από την Τρόικα! Με βάση άλλες εκτιμήσεις η φυγή κεφαλαίων υπολογίζεται σε 5-6 δις. ευρώ μηνιαία, ενώ πρόσφατα δημοσιεύματα έκαναν λόγο πως μόνο τον Οκτώβριο έφυγαν 12 δις ευρώ.

Η πραγματικότητα ωστόσο είναι πως δεν πρόκειται για αμιγώς ελληνικό φαινόμενο. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στη γειτονική Ιταλία τους τελευταίους μήνες, αφότου η χώρα άρχισε να πλήττεται από την κρίση χρέους. Ειδικότερα, το περιοδικό Spiegel ανέφερε πρόσφατα ότι μόνο κατά τη διάρκεια δύο μηνών, τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο, έφυγαν για το εξωτερικό από τραπεζικούς λογαριασμούς 80 δις. ευρώ. Άλλο δε δημοσίευμα της Wall Street Journal με ημερομηνία 9 Δεκεμβρίου έφερνε στην επιφάνεια μια άλλη πλευρά, όχι και τόσο θλιβερή του ευρωπαϊκού νότου: «Επενδυτές στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιταλία ζητούν τρόπους από τις τραπεζίτες και τους νομικούς για να προστατεύσουν τα χρήματα τους σε περίπτωση χρεοκοπίας των τραπεζών της ευρωζώνης ή διάσπασης του ευρώ. Μερικοί μετατρέπουν τις καταθέσεις τους σε νομίσματα όπως ελβετικό φράγκο. Άλλοι αγοράζουν ακίνητα έξω από τη νομισματική ενοποίηση, όπως στο Λονδίνο, ή δημιουργούν πιστωτικούς λογαριασμούς για να διατηρήσουν τον πλούτο τους σε μέρη τόσο μακρινά όπως η Σιγκαπούρη ή οι Μπαχάμες, λένε τραπεζικοί και νομικοί», ανέφερε η αμερικανική εφημερίδα από την πρώτη της σελίδα.

Παρ’ τα λεφτά και τρέχα!

Πρόκειται πραγματικά για οικονομικό σκάνδαλο. Την ίδια ώρα που τα κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας δοκιμάζονται από την μεγαλύτερη οικονομική κρίση που έχουν δεχτεί και την συνακόλουθη αμφισβήτηση της αξιοπιστίας τους, τα πιο εύπορα τμήματα του πληθυσμού παίρνουν τα λεφτά τους και φεύγουν, σαν τα ποντίκια που εγκαταλείπουν το πλοίο! Δίνουν την χαριστική βολή στις κοινωνίες χάρη στις οποίες δημιούργησαν τον πλούτο που κατέχουν (με νόμιμο ή παράνομο τρόπο) στερώντας τις από τους πόρους τους ακριβώς εκείνη την στιγμή που τους έχουν την μεγαλύτερη ανάγκη και θα μπορούσαν κάλλιστα να αποτελέσουν τη σανίδα σωτηρίας. Αρκεί να αναλογιστούμε: Θα είχε η Ελλάδα ανάγκη από τα δάνεια της Τρόικας, ακόμη κι αν χάρη παραδείγματος δεν αμφισβητήσουμε τον σκοπό που εξυπηρετούν – την αποπληρωμή δηλαδή ενός παράνομου χρέους, αν μπορούσε να χρησιμοποιήσει, με όρους αγοράς πάντα, τα 60 αυτά δις των καταθέσεων που έφυγαν στο εξωτερικό; Το ίδιο ερώτημα ισχύει και για την Ιταλία: Θα έφθαναν τα επιτόκια στα ύψη που βρίσκονται σήμερα (6,5%-7%) αν αυτά τα 80 δις. χρησιμοποιούνταν για την κάλυψη των δανειακών αναγκών του ιταλικού κράτους αντί να περάσουν στην γειτονική Ελβετία οξύνοντας την κρίση αξιοπιστίας του ιταλικού κράτους; Προφανώς όχι!

Η κρίση χρέους επομένως, χώρια όλων των άλλων, έφερε στην επιφάνεια κι ένα σκανδαλώδες καθεστώς χρηματοπιστωτικής αγυρτείας που στο όνομα μιας ψευδεπίγραφης ελευθερίας (της κίνησης κεφαλαίων) νομιμοποίησε την χειρότερη ιδιοτέλεια, καλύπτοντας ταυτόχρονα τους πρωταγωνιστές της με ένα σωτήριο πέπλο νομιμοφανούς ανωνυμίας. Η αποτελεσματικότητα του συστήματος είναι τόσο μεγάλη ώστε από τυχόν δημοσιοποίηση και διασυρμό δεν κινδυνεύουν ούτε καν οι έλληνες βουλευτές που είναι αναγκασμένοι να δίνουν στη δημοσιότητα τα «πόθεν έσχες». Παρά τις βάσιμες ενδείξεις ότι διψήφιος αριθμός εθνοπατέρων – το πιθανότερο μάλιστα μεταξύ αυτών που ψήφισαν τα Μνημόνια και τους αντι-ασφαλιστικούς νόμους – πριν την πατρίδα φρόντισε να σώσει τις προσωπικές του καταθέσεις, δεν βγήκε στην φόρα ούτε ένα όνομα…

Αναθεώρηση του σημερινού καθεστώτος

Η δυνατότητα αυτή της φυγής των κεφαλαίων υφίσταται λόγω μιας σειράς μέτρων και ρυθμίσεων που χρονολογούνται από την δεκαετία του ’80 και κυρίως του ’90 στην Ελλάδα κι οι οποίοι τώρα ήρθε η ώρα να αναθεωρηθούν. Να επιβληθούν δηλαδή ποιοτικά εμπόδια και ποσοτικοί φραγμοί στο όνομα της υπεράσπισης του γενικού συμφέροντος. Ειδικά στην Ελλάδα πρόκειται για μια επιβεβλημένη ανάγκη στον βαθμό που έχει αποδειχθεί εκ των πραγμάτων ότι η περιβόητη «ελευθερία κίνησης των κεφαλαίων» σήμανε κυρίως την ασυδοσία μιας χρηματοοικονομικής ελίτ να ξεπλένει βρόμικο χρήμα, να απομυζά τον τόπο και να του στερεί παραγωγικές δυνατότητες. Αιτιολογική βάση λοιπόν είναι κατ’ αρχάς το ηθικά απαράδεκτο γεγονός της σκανδαλώδους φυγής κεφαλαίων από την Ελλάδα τα τελευταία δύο χρόνια. Υπάρχει όμως κι ένας ακόμη λόγος πολύ πιο σημαντικός. Πολύ συχνά απέναντι στο αίτημα της εξόδου από το ευρώ αντιπαρατίθεται το επιχείρημα πως μια τέτοια προοπτική αν κάποιους εξυπηρετεί είναι όσους εποφθαλμιούν στην αλλαγή νομίσματος και την υποτίμηση που θα ακολουθήσει ώστε στη συνέχεια με τα χρήματα που έχουν βγάλει στο εξωτερικό να αγοράσουν έναντι πινακίου φακής ακίνητα και άλλα περιουσιακά στοιχεία. Για να αποτραπεί επομένως αυτός ο υπαρκτός κίνδυνος η αναθεώρηση της σημερινής ασυδοσίας είναι μονόδρομος. Πολύ περισσότερο όταν αυτό το ενδεχόμενο ενδέχεται να είναι αποτέλεσμα έξωθεν επιβολής και όχι επιλογής από το εσωτερικό.

Υπέρ της δυνατότητας επιβολής ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων συνηγορεί και η πρόσφατη διεθνής εμπειρία. Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή αξίζει να τονίσουμε ότι το σημερινό καθεστώς της ασυδοσίας αναδύθηκε την δεκαετία του ’70, δεν υπήρχε δηλαδή ανέκαθεν, και επιβλήθηκε από διεθνείς οργανισμούς όπως το ΔΝΤ, ο ΟΟΣΑ και η Παγκόσμια Τράπεζα και στα καθ’ ημάς η ΕΕ. Συμπίπτει δε χρονικά με την υπερδιόγκωση του χρηματοπιστωτικού τομέα ενώ είναι εμφανές ότι η λεγόμενη ελευθερία κίνησης του κεφαλαίου αποτέλεσε τον τεχνικό όρο που επέτρεψε αυτή την γιγάντωση. Κατά συνέπεια όσοι θα σπεύσουν να υπεραμυνθούν της τρέχουσας αγυρτείας ας έχουν κατά νου ότι το σημερινό καθεστώς δεν συμπίπτει με την εκτίναξη της παραγωγής και της δημιουργία νέων θέσεων εργασίας αλλά με την πιο μακρά περίοδο συρρίκνωσης του μεταποιητικού τομέα στο σύνολο του ΑΕΠ και με την περίοδο που η μια φούσκα διαδεχόταν την άλλη, δημιουργώντας το πιο ασταθές και απρόβλεπτο περιβάλλον στην ιστορία του καπιταλισμού! Πέραν φυσικά του προφανούς, ότι οι φραγμοί θα είναι επιλεκτικοί και θα περιλαμβάνουν σε ότι αφορά την έξοδο κεφαλαίων ποσά άνω ενός επιπέδου (πχ. 100.000 ευρώ) κάτι που συνέβη πρόσφατα στην Ισλανδία και με τις ευλογίες μάλιστα του ΔΝΤ (που δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς) και σε ότι αφορά την είσοδο κεφαλαίων την δημιουργία για παράδειγμα μιας κατηγορίας επενδύσεων που θα χαρακτηριστούν εθνικής σημασίας κι ως εκ τούτου απαγορευμένη ζώνη για διεθνείς επενδυτές. Πρόκειται για πρακτικές που μπορεί να μη συνάδουν με το νεοφιλελεύθερο κοσμοπολίτικο ιδεώδες χρησιμοποιούνται όμως κατά κόρον το τελευταίο χρονικό διάστημα ακόμη κι από κυβερνήσεις που ορκίζονται νυχθημερόν στην ελεύθερη αγορά. Ας θυμηθούμε για παράδειγμα το απαγορευτικό που ανακοίνωσε η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους το 2008 στην Dubai Ports Worlds που ήθελε να αγοράσει αμερικανικά λιμάνια επικαλούμενη λόγους εθνικής ασφάλειας και σχετικό νόμο που υπήρχε από το 1988!

Υποχρεωτικές καταθέσεις και φόροι

Φραγμούς στην κίνηση των κερδοσκοπικών κεφαλαίων έχουν θέσει επίσης τα τελευταία χρόνια η Αργεντινή, η Βραζιλία και η Νότια Κορέα σε μια προσπάθεια να περιορίσουν την πλημμυρίδα ρευστού που εισέρχεται στις χώρες τους ως αποτέλεσμα των ευκαιριών κέρδους που δημιουργεί η δυνατότητα δανεισμού με πολύ χαμηλά επιτόκια από χώρες της ευρωζώνης ή τις ΗΠΑ και επενδύσεων ή βραχυπρόθεσμων τοποθετήσεων σε χώρες με υψηλότερα επιτόκια όπως για παράδειγμα η Βραζιλία. Οι φραγμοί στην κίνηση κεφαλαίων σε ότι αφορά τις εισροές μπορούν να αφορούν την υποχρέωση του επενδυτή για άτοκη κατάθεση ενός ποσού στην κεντρική τράπεζα της χώρας – στόχου που μπορεί να ξεκινάει από το 30% της αξίας της επένδυσης για ένα έτος (όπως ακριβώς το έκανε η Χιλή) αποτρέποντας με αυτό τον τρόπο την κερδοσκοπία επί του εθνικού νομίσματος που μετατρέπει την ισοτιμία του σε ασανσέρ καθιστώντας αδύνατη την άσκηση βιομηχανικής πολιτικής. Μπορεί ακόμη να αφορά την επιβολή φόρου. Σε μια συγκυρία δηλαδή απότομης υποτίμησης, η θέσπιση ενός υψηλού φόρου που θα υπερβαίνει το ποσοστό της υποτίμησης καθιστά απαγορευτική μονομιάς κάθε σκέψη μαζικών αγορών και εκμετάλλευσης της νέας ισοτιμίας. Μπορεί επίσης να αφορά την υποχρέωση αντιστοίχησης των εισαγωγών με εξαγωγές ή τη δημιουργία εγχώριων επιχειρήσεων, όπως έκανε η Κίνα στο παρελθόν επισπεύδοντας με έναν πρωτότυπο μάλιστα τρόπο την πρωταρχική συσσώρευση, και όπως κάνει η Αργεντινή τώρα.

Γενικότερα μιλώντας, πλήθος παραδειγμάτων υπογραμμίζουν ότι στο έδαφος της τρέχουσας κρίσης που πλήττει τις δύο όχθες του Ατλαντικού αλλά και της διάψευσης των νεοφιλελεύθερων επαγγελιών πως η ελευθερία κίνησης του κεφαλαίου θα δημιουργήσει μια πιο αποτελεσματική κατανομή του κεφαλαίου, διαχέοντας τον κοινωνικό πλούτο και την ευημερία, η θέσπιση φραγμών στην κίνηση κεφαλαίων είναι κάτι παραπάνω από αναγκαία. Είναι όρος για την σταθεροποίηση, για να μπει ένα φρένο στον σημερινό κατήφορο.