Πως φθάσαμε στην χρηματοπιστωτική τραγωδία της Κύπρου

Οι τράπεζες πληρώνουν τα σπασμένα του ελληνικού κουρέματος αλλά και της μετατροπής του νησιού σε offshore  κέντρο ρωσικών κεφαλαίων

Του ΜΩΥΣΗ ΛΙΤΣΗ

    Σε μπούμερανγκ εξελίχθηκε για την Κύπρο η μετατροπή της σε offshore  χρηματοοικονομικό κέντρο της Μεσογείου σε συνδυασμό με την επεκτατική πολιτική των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα.

 Από την πρώτη στιγμή που ξέσπασε η κρίση στην Ελλάδα ήταν ηλίου φαεινότερου ότι οι κυπριακές τράπεζες με 22 δισ. ευρώ άνοιγμα σε δάνεια προς τον ελληνικό ιδιωτικό τομέα, δύσκολα θα τα έβγαζαν πέρα με το κούρεμα της αξίας των ελληνικών ομολόγων που κατείχαν στα χαρτοφυλάκιά τους. Η έκρηξη στην ναυτική βάση Ευάγγελος Φλωράκης στο Μαρί τον Ιούλιο του 2011, ήταν η θρυαλλίδα για την αντίστροφή μέτρηση της κυπριακής οικονομίας και του κυπριακού τραπεζικού συστήματος.
 Λίγο μετά την έκρηξη, τον Σεπτέμβριο του 2011 και οι τρεις διεθνείς οίκοι αξιολόγησης, Moody’s, S&P  και Fitch, προχώρησαν σε υποβάθμιση της χρηματοπιστωτικής αξιοπιστίας της Κύπρου, καθώς οι επιπτώσεις από την έκρηξη επηρέαζαν την οικονομία-η έκρηξη στη ναυτική βάση είχε προκαλέσει μεταξύ άλλων και την καταστροφή του εργοστασίου ηλεκτρικής ενέργειας στο Βασιλικό, προκαλώντας σημαντικές ελλείψεις στην παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο τις προοπτικές της κυπριακής οικονομίας.
 Η υποβάθμιση εκτίναξε τα επιτόκια των μακροπρόθεσμων κυπριακών κρατικών ομολόγων πάνω από το 12%, κλείνοντας στην πράξη τη στρόφιγγα δανεισμού από τις κεφαλαιαγορές για την Κυπριακή Δημοκρατία.  Η οικονομία της Κύπρου αναπτύχθηκε μέσω της υπερδιόγκωσης του τραπεζικού της τομέα, μετατρέποντας το νησί σε «φορολογικό παράδεισο» των απανταχού κεφαλαίων. Με τον τρόπο αυτό η Κύπρος ξεπέρασε τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις από την τουρκική εισβολή του 1974- θυμάμαι όταν ήμουν νεαρός συντάκτης οικονομικής εφημερίδας στις αρχές του ’90 το πώς Κύπριοι ιθύνοντες προωθούσαν πληροφορίες σχετικά με την ανάπτυξη των offshore  δραστηριοτήτων, οι οποίες μετατρέπονταν σε «βαριά» βιομηχανία προσέλκυσης μαζί με τον τουρισμό ξένων επενδύσεων. Ο τομέας των υπηρεσιών καταλαμβάνει πάνω από το 16% του κυπριακού ΑΕΠ.
 Η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ το 2004, υποτίθεται ότι έλυσε και τις γκρίζες περιοχές που υπήρχαν μέχρι τότε όσον αφορά τη θέση του νησιού ως «φορολογικού παραδείσου» ο οποίος προσέλκυε κεφάλαια και από χώρες της ΕΕ, διευκολύνοντας με τον τρόπο αυτό τη φοροδιαφυγή και την απώλεια εσόδων. Ο ΟΟΣΑ έβγαλε την Κύπρο από τη «μαύρη λίστα» και την ενέταξε στη λίστα των χωρών που διατηρούν τα διεθνή στάνταρ. Η Κύπρος αύξησε μάλιστα τη φορολόγηση των επιχειρήσεων από 4,25% σε 10%, ποσοστό το οποίο παραμένει ωστόσο το χαμηλότερο στην ΕΕ.
 Τα φθηνά επιτόκια της εποχής του ευρώ συνέβαλλαν στο να διογκωθούν οι κυπριακές τράπεζες, οι οποίες στράφηκαν στην συγγενική ελληνική αγορά, παίρνοντας και αυτές μέρος στο πάρτι των δανείων μέχρι το 2008, που η διεθνής στρόφιγγα των πιστώσεων άρχισε να κλείνει, καθώς οι τράπεζες του κόσμου δεν εμπιστεύονταν πλέον η μία την άλλη.

 Οι τράπεζες

Σκηνές "κοραλίτο" έξω από τα τα κυπριακά ΑΤΜ

Ο τραπεζικός τομέας της Κύπρου γιγαντώθηκε, με το ενεργητικό των κυπριακών τραπεζών να ανέρχεται σε 600% του ΑΕΠ. Μαζί με τις ξένες τράπεζες, το ενεργητικό φθάνει στο 860% του ΑΕΠ. Το 40% των δανείων των τριών κυπριακών τραπεζών(Τράπεζα Κύπρου, Λαϊκή, Ελληνική Τράπεζα) αφορούσε πελάτες στην Ελλάδα. Τα έξι τελευταία χρόνια τα δάνεια των κυπριακών τραπεζών διπλασιάστηκαν και έφθασαν στα 72 δισ. ευρώ.
 Ο τραπεζικός τομέας είναι οκτώ φορές μεγαλύτερος από την οικονομία της χώρας με πληθυσμό μικρότερο του ενός εκατομμυρίου κατοίκων, σε σχέση με δέκα φορές πάνω που ήταν στην Ισλανδία και τέσσερις φορές πάνω στην Ιρλανδία. Ο φθηνός δανεισμός χρησιμοποιούνταν για τη διοχέτευση κεφαλαίων σε κερδοσκοπικού χαρακτήρα επενδύσεις, όπως ήταν η αγορά ελληνικών κρατικών ομολόγων. Το ΑΕΠ της Κύπρου ανέρχεται στα 19,5 δισ. ευρώ, όταν το άνοιγμα των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα ανέρχονταν σε 22 δισ. ευρώ. Με άλλα λόγια το κυπριακό δημόσιο δεν διέθετε αρκετά λεφτά για να σώσει τις κυπριακές τράπεζες οι οποίες βρισκόντουσαν ήδη σε κατάσταση χρεοκοπίας και χρειάζονταν εξωτερική βοήθεια για να μην καταρρεύσουν οι τράπεζές της.
  Η διόγκωση του τραπεζικού τομέα ξεκίνησε ήδη από τις αρχές του ’90 και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς άρχισαν να εισρέουν στο νησί ρωσικά κεφάλαια. Η χαμηλή φορολογία, η εγγύτητα της Κύπρου με τη Μέση Ανατολή και η κοινή ορθόδοξη πίστη, έκαναν το νησί ιδιαιτέρως ελκυστικό στα αμφιβόλου προέλευσης ρωσικά κεφάλαια.  Εκτιμάται ότι από τα 70 δισ. ευρώ καταθέσεις, το ένα τρίτο ανήκει σε αλλοδαπούς υπηκόους κυρίως Ρώσους.

Οι Ρώσοι "ολιγάρχες"

Γνωστοί Ρώσοι μεγιστάνες για τους οποίους κάπως όψιμα η δύση ανακάλυψε το πώς λεηλάτησαν τον πλούτο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και μετατράπηκαν σε γνωστά επιχειρηματικά ονόματα που σπέρνουν δολάρια σε ολόκληρο τον κόσμο, έχουν επιχειρήσεις με έδρα την Κύπρο. Για παράδειγμα ο Ρώσος μεγιστάνας, ο Ρόμαν Αμπράμοβιτς, ιδιοκτήτης της ποδοσφαιρικής ομάδας Τσέλσι και κάτοχος μερικών από τα μεγαλύτερα πολυτελή ιδιωτικά γιοτ στον κόσμο. Ο Αμπράμοβιτς ελέγχει την εταιρία συμμετοχών(holding company) Εvraz μέσω της εδρεύουσας στην Κύπρο εταιρίας Lanebrook.
 Στους Ρώσους μεγιστάνες που κάνουν μπίζνες στην Κύπρο συγκαταλέγονται ο μεγιστάνας του νικελίου Βλαντιμίρ Ποτάνιν(με περιουσία 14,5 δισ. δολάρια) και ο μεγιστάνας του πετρελαίου Bαγκίτ Αλεκπέροφ(περιουσία 13,5 δισ. δολάρια). Υπάρχει ακόμη ο αμφιβόλου φερεγγυότητας επενδυτής Σουλεϊμάν Κερίμοφ, ο οποίος είχε μάλιστα εκδηλώσει ενδιαφέρον για την αγορά του 3% της Deutsche Bank το 2008.  Επίσης η Γιελένα Μπατουρίνα, σύζυγος του πρώην δημάρχου της Μόσχας Γιούρι Λουτσκόφ, ο οποίος κατηγορήθηκε για διαφθορά, φέρεται να έχει μεταφέρει μέρος της περιουσίας της μέσω Κύπρου.

Προς πτώχευση οδεύει η Λαϊκή Τράπεζα

 Η ρωσική τράπεζα Alfa Bank, εκτιμά ότι περί τα 70 δισ. δολάρια «μαύρων» κεφαλαίων από τη Ρωσία έχει τις δύο τελευταίες δεκαετίες κατευθυνθεί στην Κύπρο. Ούτως ή άλλως το νησί είναι ο μεγαλύτερος αποδέκτης άμεσων ρωσικών επενδύσεων, οι οποίες έφθασαν το 2011 στα 121,6 δισ. δολάρια σε σύνολο 362 δισ. δολαρίων, σύμφωνα με την ρωσική κεντρική τράπεζα. Το ένα τρίτο δηλαδή των ξένων άμεσων επενδύσεων στην Κύπρο προέρχεται από τη Ρωσία. Ο οίκος αξιολόγησης Moody’s  υπολογίζει ότι οι ρωσικές τράπεζες είχαν καταθέσει στα τέλη του 2012, περί τα 12 δισ. δολάρια σε τράπεζες της Κύπρου, ενώ οι καταθέσεις ρωσικών επιχειρήσεων ανέρχονται στα 19 δισ. δολάρια.
 Η Ρωσία ήταν η πρώτη χώρα που έσπευσε τον Ιανουάριο του 2012 να δανείσει στην Κύπρο 2,5 δισ. ευρώ, προκειμένου να καλύψει τις δημοσιονομικές της ανάγκες και αποφύγει την προσφυγή στην τρόικα(ΕΕ,ΕΚΤ, ΔΝΤ). Το ρωσικό δάνειο είχε επιτόκιο 4,5% και διάρκεια 4,5 ετών. Αρχικά υπήρχε η εκτίμηση ότι η Κύπρος θα μπορέσει να επανέλθει στις αγορές μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2013, ωστόσο ήδη μέσα στο 2012 ακολούθησε μπαράζ υποβαθμίσεων της κυπριακής χρηματοπιστωτικής αξιοπιστίας στη βαθμίδα «junk(σκουπίδια)»  και από τους τρεις οίκους, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση της Λευκωσίας και μάλιστα με πρόεδρο τον αριστερό Χριστόφια να προσφύγει στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Διάσωσης.
 Εκπρόσωποι της τρόικας προσγειώθηκαν στην Κύπρο τον Ιούλιο πέρυσι και στις 25 του ίδιου μήνα υπέβαλλαν τους όρους του κυπριακού μνημονίου στην κυβέρνηση της Λευκωσίας, η οποία επιχείρησε να διαπραγματευτεί καλύτερους όρους. Στις 30 Νοεμβρίου ανακοινώθηκαν οι οριστικοί όροι που περιελάμβαναν τη γνωστή και από τις άλλες χώρες των μνημονίων συνταγή της λιτότητας: μειώσεις μισθών στο δημόσιο τομέα, περικοπές στις κοινωνικές παροχές, αύξηση ΦΠΑ καθώς και της φορολογίας στα τσιγάρα, τα ποτά και τα καύσιμα, αύξηση των κοινωνικών εισφορών κλπ. Έκτοτε αρχίζει η νέα χρηματοπιστωτική αυτή τη φορά τραγωδία της Κύπρου, που απειλείται να μετατραπεί σε Αργεντινή της Μεσογείου, καθώς οι τράπεζες παραμένουν κλειστές, τα ΑΤΜ έχουν αδειάσει και οι Βρετανοί στέλνουν περί το ένα εκατ. ευρώ σε χαρτονομίσματα μικρής αξίας για να πληρωθούν οι 3.000 στρατιωτικοί που υπηρετούν στις βρετανικές βάσεις…

* Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η ΕΛΛΑΔΑ αύριο" 22/03/2013