Παρασκευή, 16 Σεπτεμβρίου 2011
Διδάγματα από την Αργεντινή για την Ελλάδα
του Κλάουντιο Κατς*
Η φωτιά που άναψαν οι Έλληνες εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη και θα καθορίσει ποιος θα πληρώσει τις συνέπειες της κρίσης. Τις εξελίξεις αυτές τις παρακολουθούμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη Λατινική Αμερική. Πολύ λίγα νέα αναμένονται με τόσες ελπίδες όσο μια νίκη των λαϊκών δυνάμεων στην Ευρώπη.
Οι συγκρίσεις του παραδείγματος της Αργεντινής με την κατάρρευση της Ελλάδας είναι αναρίθμητες. Οι αναλυτές προσπαθούν να διακρίνουν κατά πόσον τα μέτρα που έλαβε η μία χώρα ανακουφίζουν ή επιδεινώνουν την κατάσταση της άλλης . Η αξιολόγηση αυτή επεκτείνεται συνήθως και σε άλλες χώρες στην περιφέρεια της Ευρώπης, όπως η Πορτογαλία και η Ιρλανδία. Στα κοινωνικά κινήματα όμως κυριαρχεί μια άλλη ανησυχία: Ποια διδάγματα προσφέρονται από την εμπειρία της Νότιας Αμερικής στη μάχη κατά της προσαρμογής.
Παρόμοιες διασώσεις
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει το ίδιο δράμα που υπέστη η Αργεντινή στα μέσα του 2001. Η κυβέρνηση της Συμμαχίας |1| ακολούθησε την νεοφιλελεύθερη πολιτική του Μένεμ και το εκρηκτικό δημόσιο χρέος ώθησε τη χώρα σε στάση πληρωμών. Στην δεκαετία του ‘90 το εν λόγω χρέος ανήλθε από 84.000 σε 147.000 εκατομμύρια δολάρια και η πληρωμή των τόκων προκάλεσε ασφυξία στα δημόσια οικονομικά. Αυτές οι εκταμιεύσεις τριπλασίασαν τις τρέχουσες δαπάνες, υπερέβησαν κατά εξι φορές τις δαπάνες για την κοινωνική πρόνοια και κατά 23 φορές τους πόρους που διατίθενται σε προγράμματα για την απασχόληση.
Σε τακτά χρονικά διαστήματα υπήρξαν αναχρηματοδοτήσεις έκτακτης ανάγκης για την αποφυγή χρεοστασίου. Οι χρηματοδοτήσεις αφορούσαν σε ανακύκλωση δανείων με τοκογλυφικό επιτόκιο (η εν λόγω διαδικασία είναι γνωστή ως "ασπίδα") |2|) και σε απεγνωσμένη ανταλλαγή τίτλων ομολόγων προκειμένου να αναβληθούν οι πληρωμές (το "mega-swap")|3|). Οι πιστωτές προεξοφλούσαν τη μη βιωσιμότητα αυτών των εγχειρημάτων και του ποσοστού «κινδύνου της χώρας»- αξιολογώντας ότι η αδυναμία του οφειλέτη παρέμενε σε πολύ υψηλά επίπεδα. |4|.
Η Ελλάδα γλιστρά προς τον ίδιο γκρεμό. Μετακυλύει ένα συνολικό χρέος όπως τότε η Αργεντινή και χρησιμοποιεί τις ίδιες μεθόδους για να βοηθήσει τους πιστωτές. Είχε συμφωνήσει σε ένα σχέδιο διάσωσης πριν από ένα χρόνο για να ξεφύγει από την ασφυκτική έλλειψη ρευστότητας και τώρα αντιμετωπίζει μια μεγάλη κρίση αφερεγγυότητας.
Το ίδιο πλαίσιο οδήγησε πριν μια δεκαετία στην κοινωνική καταστροφή της Αργεντινής (54% φτώχια , 35% ανεργία, πείνα των πιο φτωχών στρωμάτων). Η υποβάθμιση (αποικοδόμηση) αυτή επιδεινώνονταν με κάθε προσπάθεια της κυβέρνησης να επιδείξει ικανότητα πληρωμής . Οι μισθοί μειώθηκαν και οι έμμεσοι φόροι αυξήθηκαν παράλληλα με την μείωση των δαπανών του προϋπολογισμού για την εκπαίδευση και τις διαδοχικές επεκτάσεις του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης.
Τα ίδια ατοπήματα επαναλαμβάνουν οι έλληνες κυβερνήτες, οι οποίοι το παρελθόν έτος μείωσαν κατά 20% την απασχόληση στο δημόσιο, ακρωτηρίασαν το 10% των συντάξεων , αύξησαν το φόρο προστιθέμενης αξίας και οδηγούν στην καταστροφή την εκπαίδευση και την υγεία.
Πριν από δέκα χρόνια η κυβέρνηση της Αργεντινής είχε ήδη ολοκληρώσει την ιδιωτικοποίηση της μεγάλης δημόσιας περιουσίας (πετρέλαιο, ηλεκτρικό ρεύμα, τηλέφωνο, φυσικό αέριο) και υποσχόταν να επιταχύνει τις σε εκκρεμότητα μεταβιβάσεις (Εθνική Τράπεζα , δημόσιες επιχειρήσεις στην επαρχία , λαχειοφόρο αγορά, πανεπιστήμια).
Στην Ελλάδα τώρα οριστικοποιούνται οι λεπτομέρειες μιας μαζικής προσφοράς της κρατικής περιουσίας (ΕΛΤΑ , λιμάνια, εταιρείες υδάτων). Μόνο η Ακρόπολη για την ώρα έχει αποκλειστεί από αυτή την γενική εκποίηση που ορισμένοι γερμανοί καπιταλιστές επιδιώκουν να επεκταθεί σε πολλά νησιά.
Το ίδιο το προσωπικό του ΔΝΤ που πρόσφατα συνέταξε τα μνημόνια για την Ελλάδα πριν από μια δεκαετία έκανε τακτικούς ελέγχους στη Νότια Αμερική προκειμένου να επιλέξει περιουσιακά στοιχεία που θα προσφερθούν στους πιστωτές. Ήταν , επίσης, συνήθεις οι ίδιες έκτακτες σύνοδοι του Κοινοβουλίου προκειμένου να εγκριθούν αναπροσαρμογές και μάλιστα το ΔΝΤ επέβαλλε έναν παρόμοιο αποικιακό οργανισμό για να επιβλέπει την είσπραξη των φόρων.
Στην Ελλάδα, η στρατηγική των πιστωτών ακολουθεί το ίδιο σενάριο. Προσπαθούν να αυξήσουν τις εισπράξεις όσο το δυνατόν περισσότερο ξεζουμίζοντας τον πληθυσμό , και μεταβιβάζοντας υποτιμημένους τίτλους ομολόγων στα κράτη. Με αυτό τον τρόπο καθαρίζουν τους ισολογισμούς τους και μειώνουν τις ζημίες που προκαλούνται από την αδυναμία είσπραξης.
Στην Αργεντινή, αυτή η απομύζηση διήρκησε αρκετά χρόνια, με κύκλους διακοπής και επανέναρξης των πληρωμών. Ενώ διαπραγματευόταν με τις κυβερνήσεις, οι τράπεζες αύξαναν τις ταμειακές ροές που λαμβάνονταν μέσω της παράνομης φυγής κεφαλαίων. Από τότε τα απόδημα κεφάλαια υπερβαίνουν κατά πολύ το δημόσιο χρέος της χώρας.
Οι χρηματοδότες πέτυχαν σημαντικά κέρδη κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αναχρηματοδότησης. Ωφελήθηκαν ιδιαίτερα με τις δύο προσπάθειες της αμερικάνικης κυβέρνησης για την αναδιάρθρωση των λατινοαμερικάνικων ομολόγων . Χρησιμοποίησαν στην αρχή το σχέδιο Μπέικερ για να ελαφρύνουν το βάρος των εμπορικών τραπεζών που ήταν περισσότερο εκτεθειμένες. Έπειτα δοκίμασαν το σχέδιο Μπράντι για την ολοκλήρωση της εξυγίανσης των χαρτοφυλακίων τους , συνδέοντας τα επενδυτικά κεφάλαια με την εμφάνιση μιας δευτερογενούς αγοράς προβληματικών ομολόγων. Οι τράπεζες αποκατέστησαν τα κέρδη τους υπολογίζοντας στους ισολογισμούς τους, τα υποτιμημένα ομόλογα στην αρχική τους τιμή και μεταβιβάζοντας τους ακάλυπτους τίτλους σε περιθωριακούς κατόχους.
Την ίδια στρατηγική αναδιάρθρωσης δοκιμάζουν τώρα οι οργανισμοί στη Γηραιά Ήπειρο. Τον Μάιο του 2010 δημιουργήθηκε ένα ταμείο σταθεροποίησης (EFSF), το οποίο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), χρησιμοποιεί για την επαναγορά των εκπρόθεσμων τίτλων των τραπεζών, με υψηλές επιδοτήσεις του επιτοκίου.
Μερικοί Αργεντίνοι εμπειρογνώμονες, οι οποίοι εκ του σύνεγγυς παρακολούθησαν τη διαδικασία αυτή πριν από μια δεκαετία επιβεβαιώνουν την ομοιότητα μεταξύ των δύο εγχειρημάτων. Αλλά επίσης εκτιμούν ότι η τρέχουσα κατάσταση των τραπεζών είναι πολύ πιο σοβαρή. |5|.
Διαφορετικές επιπτώσεις
Η ελληνική κρίση είναι πιο εκρηκτική από αυτή της Αργεντινής ως προς το μέγεθος των ανισορροπιών. Με παρόμοια ποσοστά του συνόλου των υποχρεώσεων, το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελλάδας έφτασε το 10,5% έναντι 3,2% της Αργεντινής..
Πιο σημαντικές είναι οι διαφορές στην κατάσταση του πιστωτικού τομέα. Ενώ οι δανειστές της Αργεντινής χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να ‘’αναπροσαρμοστούν’’ , οι ευρωπαϊκές τράπεζες εργάζονται ενάντια στον χρόνο για να ξαναχτίσουν τα περιουσιακά τους στοιχεία. Όταν ανακοινώθηκε η χρεοκοπία στη Λατινική Αμερική οι περισσότερες τράπεζες είχαν ήδη μεταφέρει τα χρέη τους. Για το λόγο αυτό, το ΔΝΤ έκανε δεκτή τη στάση πληρωμών. Αντίθετα, η ΕΚΤ απορρίπτει αυτό το ενδεχόμενο, δεδομένου ότι τα γερμανικά και γαλλικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που έχουν κάνει επενδύσεις στην Ελλάδα συνεχίζουν να βρίσκονται αντιμέτωπα με το πρόβλημα των τοξικών τίτλων που έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους. |6|.
Υπάρχει επίσης μια εντυπωσιακή ανισότητα στην αντιμετώπιση των δύο κρίσεων. Το χρέος της Αργεντινής ήταν διαχειρίσιμο κατ΄ εντολή του ΔΝΤ κάτω από τη στενή επίβλεψη των ΗΠΑ. Το ελληνικό παθητικό αντίθετα είναι υπό την επίβλεψη , της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ,που έχει μικρή εμπειρία σε αυτού του είδους τις κρίσεις. Η Πολιτική Επιτροπή που παρακολουθεί τη διαδικασία αυτή έχει ελάχιστη εξουσία και δεν ενεργεί ως επικεφαλής ενός ενιαίου ευρωπαικού κράτους. Έχει επιδείξει ελάχιστη ικανότητα στη διαιτησία για την επίλυση, για παράδειγμα, των διαφορών που αντιμετωπίζουν η Γερμανία με τη Γαλλία. |7|.
Οι δύο δυνάμεις είχαν αρχικά συμφωνήσει να βάλουν το χέρι στην τσέπη για να στηρίξουν όλα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που θίγονται μέχρι το 2013. Αλλά ο ιλιγγιώδης ρυθμός της κρίσης επιβάλλει την επιτάχυνση της απορρόφησης των ζημιών του κράτους και εισάγει μερική ποινικοποίηση των τραπεζών. Η Γερμανία εκτιμά ότι η απλή συνέχιση των κρατικών ενισχύσεων δημιουργεί ένα ορίζοντα δημοσιονομικής κατάρρευσης και απαιτεί όλοι οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί να συμμετέχουν στη διάσωση (με δικούς τους πόρους). Η Γαλλία είναι αντίθετη με αυτό το μέτρο , επικαλούμενη τον κίνδυνο της αποκεφαλαιοποίησης των εν λόγω ιδρυμάτων.
Μετά από πολλές αψιμαχίες κατέληξαν σε μια νέα εκεχειρία και συμφώνησαν να χρηματοδοτήσουν με το δεύτερο πακέτο’’ διάσωσης’’ την Ελλάδα. Αυτό το πρόγραμμα συνεπάγεται τον συμβιβασμό των τραπεζών για να αντιμετωπίσουν ν κάποιες απώλειες, μέσα από ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα εθελοντικής ανταλλαγής τίτλων και με περαιτέρω επέκταση του ευρωπαικού ταμείου διάσωσης (FESF) Η παρέμβαση αυτή θα επιτρέψει την υλοποίηση των νέων προσπαθειών για την αναβάθμιση των ελληνικών τίτλων (εξαγορά, εγγυήσεις, πιστώσεις).
Αλλά το πρόβλημα παραμένει άλυτο και ερευνούν για να καθορίσουν ποιος θα πληρώσει τη ζημιά. Οι διαφωνίες σ΄αυτό το παιχνίδι επεκτείνονται στο περιβάλλον των πιστωτών μεταξύ των πιο εκτεθειμένων ομάδων (που αποδέχονται την εισαγωγή ενός γενικού φόρου για την ανακούφιση των ανισορροπιών) και των λιγότερο επηρεαζόμενων χρηματοδοτών (που απορρίπτουν την εν λόγω συνεισφορά).
Η κρίση της Αργεντινής δεν έφτασε ποτέ σε αυτό το δραματικό επίπεδο . Η διαφορά αυτή λαμβάνεται υπόψη από τους αναλυτές που θυμούνται το σοκ του “corralito” και αξιολογούν ως πιθανή την επανάληψή του σήμερα. Στην αιχμή της κατάρρευσης του 2001, οι τράπεζες εμφάνισαν μαζική απόσυρση των κεφαλαίων που η κυβέρνηση αντιστάθμισε με δήμευση των μικροαποταμιεύσεων. Αυτή η απαλλοτρίωση έφερε ένα μεγάλο σοκ, αλλά όχι πέραν των εθνικών συνόρων.
To ελληνικό χρέος από την άλλη πλευρά είναι συνδεδεμένο με το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα λόγω του κοινού νομίσματος . Για το λόγο αυτό τυχόν αιμορραγία των καταθέσεων θα μπορούσαν να έχει άμεσες επιπτώσεις σε όλη την ήπειρο.. Οι τράπεζες της Γηραιάς Ηπείρου δεν είναι μόνο φορτωμένες με τον εφιάλτη του δημόσιου χρέους, αλλά αντιμετωπίζουν σοβαρά και το ενδεχόμενο πτώχευσης. Ο κίνδυνος αυτός δεν έχει εξαλειφθεί από το «τεστ αντοχής» που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα για την προσομοίωση καταστάσεων χρεοκοπίας. Αυτό ανησυχεί πολλούς εμπειρογνώμονες του ΔΝΤ, το οποίο συγκρίνει την τρέχουσα κατάσταση με αυτή της Αργεντινής. |8|.
Η ουσία του προβλήματος έγκειται στο ότι η ελληνική κρίση εξελίσσεται σε ένα περιβάλλον δημόσιων χρεών που πλήττουν όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο. |9|. Τα ελλείμματα του ΑΕΠ της Γαλλίας (81%), της Γερμανίας (80%),της Ιαπωνίας (220%) και των ΗΠΑ (91%), εμποδίζουν τη διαχείριση του χρέους στην περιφέρεια, με τον ίδιο τρόπο που αντιμετώπισαν την περίπτωση της Αργεντινής. Εκείνη την εποχή όμως ,το χρέος ήταν μόνο μια πυρκαγιά των εξαρτημένων οικονομιών και τώρα είναι μια ωρολογιακή βόμβα στο κέντρο του ανεπτυγμένου καπιταλισμού.
Ο φαύλος κύκλος της προσαρμογής
Όπως συνέβη και με την Αργεντινή το 2001, εκτοξεύονται προσβολές από τους δεξιές κυβερνήσεις εναντίον των Ελλήνων. Τους παρουσιάζουν ως τεμπέληδες που εξαπατούν τις τράπεζες, και τους κατηγορούν για κατασπατάληση μεγάλων πιστώσεων που ελήφθησαν χάριν της καλής διάθεσης των δανειοληπτών. Αυτό το ίδιο παραμύθι διαδόθηκε από τους Αμερικανούς αξιωματούχους της κυβέρνησης Μπους, και για την Αργεντινή.
Τα επίσημα μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθοδηγούν την εκστρατεία αυτή, που διαδίδει την παράλογη πεποίθηση ότι οι Έλληνες απολαμβάνουν ένα αξιοζήλευτο επίπεδο ζωής σε βάρος της βόρειας Ευρώπης. Αυτός ο μύθος βέβαια δεν αντέχει στην παραμικρή τεκμηρίωση ,καθώς όλοι οι δείκτες δείχνουν το αντίθετο για την περιφέρεια |10|.
Με αυτή την αντιστροφή της πραγματικότητας, η αντιδραστική προπαγάνδα επιχειρεί να καταδείξει ότι η αναχρηματοδότηση του ελληνικού χρέους αποτελεί ενίσχυση από την διεθνή κοινότητα προς τον άτακτο εταίρο. Το ίδιο δέκα χρόνια πριν έλεγαν για την περίπτωση της Αργεντινής.
Οι δηλώσεις αυτές, επίσης, αποκρύπτουν το πώς οι κυβερνήσεις βοηθούν τους γάλλους και τη γερμανούς καπιταλιστές, οι οποίοι τις τελευταίες δεκαετίες είχαν τεράστια κέρδη από τα πλεονάσματα που παρήχθησαν στη Νότια Ευρώπη. Το ίδιο είδος των κερδών που αποκτήθηκαν από μεγάλες ξένες εταιρείες που δραστηριοποιήθηκαν στην Αργεντινή την πιο νεοφιλελεύθερη περίοδο αναδιοργάνωσης.. Πρώτον αποδυνάμωσαν την εθνική βιομηχανία μέσω της απελευθέρωσης του εμπορίου και στη συνέχεια ιδιοποιήθηκαν όλο και περισσότερα τμήματα της εγχώριας αγοράς.
Ελλάδα υπέστη μια παρόμοια υποβάθμιση μετά την υιοθέτηση του ευρώ και την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.Η εύθραυστη οικονομία βρέθηκε στο έλεος της συντριπτικής γερμανικής ανταγωνιστικότητας με φυσικό επακόλουθο το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου που χρηματοδοτείται με αυξανόμενο δανεισμό. |11|.
Στην πραγματικότητα, καμία χώρα στην περιφέρεια της Ευρώπης δεν θα μπορούσε να αντισταθεί στην συντριπτική υπεροχή των προηγμένων οικονομιών, οι οποίες επωφελούνται από τη δημιουργία μιας ενοποιημένης αγοράς στην ήπειρο που θα εξασφαλίσει την ηγεμονία τους. Η έκρηξη των ιδιωτικών χρεών, οι καταναλωτικές υπερβολές και οι φούσκες κατοικιών που έπληξαν τις πιο ευάλωτες χώρες τροφοδότησαν τα βιομηχανικά πλεονάσματα των πιο ισχυρών οικονομιών. Δεδομένου ότι το κοινό νόμισμα διευκόλυνε ιδιαίτερα τις επιχειρήσεις των Γερμανών βιομηχάνων , ο τομέας αυτός είναι επί του παρόντος που επιθυμεί της διατήρησης της Ελλάδα στη ζώνη του ευρώ και ακόμη ενθαρρύνει ένα είδος «σχεδίου Μάρσαλ» για τη χρηματοδότηση μελλοντικών εισαγωγών. Εάν αυτές οι ανισότητες καταλήξουν στο σπάσιμο της ευρωζώνης, θα επαναληφθεί αυτό που συνέβη στην Αργεντινή (και σε άλλες οικονομίες της Λατινικής Αμερικής), οι οποίες υπέστησαν από πρώτο χέρι τις τυπικές ανισορροπίες της σχέσης κέντρου-περιφέρειας .
Οι νεοφιλελεύθεροι παραβλέπουν αυτές τις ανισότητες που απαιτούν μεγαλύτερες θυσίες από τους Έλληνες. Ισχυρίζονται ότι αυτά τα μέτρα θα επιτρέψουν την ‘’ αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των επενδυτών" και τον αναπροσανατολισμό της οικονομίας. Η Μέρκελ επαναλαμβάνει αυτή την επιθυμία κάθε μέρα, χωρίς να διευκρινίζει πότε θα ολοκληρωθεί η προσαρμογή. Οι οικονομολόγοι της μόνο προβλέπουν ότι η Ελλάδα θα επιπλεύσει κάποια στιγμή, αν κρατηθεί στη ζώνη του ευρώ και δεχθεί τις αποπληθωριστικές θυσίες
Αυτό επίσης θυμίζει την Αργεντινή .Πριν από δέκα χρόνια η οικονομία ήταν στενά συνδεδεμένη με το δολάριο και αυτό αναγκάζε σε συμπίεση του εισοδήματος προκειμένου να εξασφαλιστεί η πληρωμή της οφειλής. Όταν το σύστημα αυτό έσπασε οι υπερ-φιλελεύθεροι πρότειναν την πλήρη δολαριοποίηση (όπως στον Ισημερινό και τον Παναμά). Η ακύρωση του εθνικού νομίσματος, θα αφαιρούσε από το κράτος την τελευταία λύση που του έμενε για την αντιμετώπιση της αποπληθωριστικής προσαρμογής.
Τα ίδια επιχειρήματα κυκλοφορούν σήμερα στην Ελλάδα, προκειμένου να διατηρηθεί με οποιοδήποτε κόστος η παραμονή στο ευρώ.
Υποστήριζαν ότι με την δολαριοποίηση διασφαλίζεται η αξιοπιστία του νομίσματος και η συνακόλουθη εισροή ξένων κεφαλαίων που απαιτούνται για την αναχρηματοδότηση του χρέους. Με την κατάρρευση της μετατρεψιμότητας αυτή η φαντασίωση ξεχάστηκε.
Είναι σαφές ότι η αντιπληθωριστική πολιτική ωθεί οποιαδήποτε χώρα στην άβυσσο.Το ΑΕΠ στην Ελλάδα υποχώρησε από την αρχή της κρίσης και είδε μια περαιτέρω πτώση του 5,5% κατά το πρώτο τρίμηνο. Να υπενθυμίσουμε ότι η ύφεση στην Αργεντινή διήρκεσε τέσσερα χρόνια και η βιομηχανική παραγωγή σημείωσε μείωση 11% κάτω από το βάρος των επιτοκίων που απέτρεψαν κάθε δυνατότητα ανάκαμψης.
Οι νεοφιλελεύθεροι δεν μπορούν να παρουσιάσουν σήμερα καμία ιδανική λύση για την έξοδο από την κρίση, αφού όλα τα μοντέλα είναι στη μονάδα εντατικής θεραπείας. Κανείς δεν θυμάται τους επαίνους προς την Αργεντινή τη δεκαετία του ‘90, αλλά είναι πολύ νωπό το πολιτικό βάρος που είχαν ρίξει προς το ‘’ιρλανδικό μοντέλο’’. Και η Ιρλανδία σήμερα περνάει μέσα από όλες τις δοκιμασίες που επιβλήθηκαν και στην Ελλάδα.
Στην Ιρλανδία, οι ιδιωτικοποιήσεις από την ενέργεια ως τις τηλεπικοινωνίες ,και όλες οι απορρυθμίσεις που προωθούνται από την οικονομική ορθοδοξία έχουν τα προφανή αποτελέσματα : χρεοκοπίες των τραπεζών, κρατικές ενισχύσεις, δημοσιονομικά ελλείμματα και μια νέα σειρά απωλειών θέσεων εργασίας, συντριβή των μισθών και αυξήσεις των έμμεσων φόρων. |12|.
Η Πορτογαλία επίσης οδεύει στον ίδιο γκρεμό, με μια συντηρητική κυβέρνηση να προσπαθεί να ικανοποιήσει τους τραπεζίτες υιοθετώντας όλο και περισσότερα αντιλαικά μέτρα. Ήδη τέθηκε σε λειτουργία ένα πλάνο διάσωσης που η κυβέρνηση το διαπραγματεύτηκε χωρίς επιφυλάξεις και με τη θηλιά στο λαιμό που της έβαλαν οι χρηματοδότες. |13|.
Μια άλλη ακραία περίπτωση του αποπληθωρισμού παρατηρείται στη Λετονία, μια οικονομία εκτός του κυκλώματος του ευρώ. Από το ξέσπασμα της κρίσης το 2009, η ανεργία ανέβηκε στο 23%, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 25%, οι μισθοί του δημόσιου τομέα μειώθηκαν κατά 30% και 75% των εργαζομένων υπέστησαν περικοπές εισοδημάτων. Σε ένα κλίμα όπου τα σχολεία και τα νοσοκομεία κλείνουν η μετανάστευση έχει εμπορευματοποιηθεί. 14|. Τα σενάρια αυτά δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για τις καταστροφικές συνέπειες που δημιουργεί ο φαύλος κύκλος της προσαρμογής.
Ανώφελη αναχρηματοδότηση
Η αντιπληθωριστική πολιτική είναι συχνά σε αντίθεση με τη συνέχιση της αναχρηματοδότησης των χρεών. Απευθύνει έκκληση για την υποστήριξη του οφειλέτη με τις νέες εκδόσεις ομολόγων με την προσδοκία να ελαττωθεί το μελλοντικό φορτίο που υποθηκεύει τη χώρα. Μια παραλλαγή αυτού του είδους ενθαρρύνουν οι υποστηρικτές του παραδείγματος της Λατινικής Αμερικής με ένα «Ευρωπαϊκό Σχέδιο Μπράντι» και με τίτλους για 20 χρόνια υπό την εποπτεία της ΕΚΤ. |15|.
Αν και φαίνεται να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στους οφειλέτες οι πρωτοβουλίες αυτές επιβεβαιώνουν τις ίδιες απαιτήσεις για ιδιωτικοποιήσεις, περικοπές των κοινωνικών δαπανών και την ισοπέδωση των συντάξεων. Αντί να μειώνουν το οικονομικό βάρος αυτά τα προγράμματα διαιωνίζουν τον φόρο τιμής που η Ελλάδα πρέπει να απονείμει στις Τράπεζες.
Είναι λάθος να υποθέσουμε ότι αυτή η αναχρηματοδότηση θα είναι πιο ευπρόσδεκτη , αν είναι αποτελεσματικά τα ρυθμιστικά μέτρα σε συνδυασμό με τον οικονομικό έλεγχο της κερδοσκοπίας ή την κατάργηση των φορολογικών παραδείσων. Η Ελλάδα δεν θα επιτύχει καμιά ανακούφιση από την μείωση των τόκων εάν η πληρωμή των πιστωτών πραγματοποιηθεί. Το χρέος είναι τόσο υπέρογκο που ακόμη και με συνεχή ανάπτυξη της τάξης του 8% ετησίως για 20 χρόνια, δεν επιτυγχάνεται μείωση του ελλείμματος , με τα κριτήρια που έχει θέσει η Ευρωπαική Ένωση. |16|.
Η εμπειρία της Αργεντινής δεν αφήνει καμία αμφιβολία για τη ματαιότητα της αναχρηματοδότησης. Όλες οι εκδοχές που εξετάστηκαν στη χώρα για να επιπλεύσει το καράβι ναυάγησαν το 2001. Με την επιμήκυνση των υποχρεώσεων πληρωμής, αυτά τα μπαλώματα ανέβαλαν μόνο την επίσημη κήρυξη της πτώχευσης. Αυτό το ίδιο σενάριο τείνει να επαναληφθεί στην Ελλάδα. |17|.
Η αναχρηματοδότηση, την οποία στηρίζουν οι Κεϋνσιανοί, δεν είναι σε αντίθεση με τον αποπληθωρισμό, που είναι αξίωμα των νεοφιλελεύθερων ορθόδοξων. Είναι δύο παραλλαγές της στήριξης προς τις τράπεζες. Ενώ η πρώτη επιλογή είναι για την ενίσχυση της βοήθειας για την αποφυγή ενός τσουνάμι ζημιών, η δεύτερη εναλλακτική προειδοποιεί για την υποβάθμιση της δημοσιονομικής κατάστασης που δημιουργεί το σχέδιο διάσωσης. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ αντιμετώπισε το ίδιο δίλημμα, όταν μια μέρα αποφάσισε να κλείσει την Lehman Brothers και την επόμενη μέρα γύρισε σε απεριόριστη χρηματοδότηση των υπό κατάρρευση χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων .
Οι σοσιαλδημοκράτες πολιτικοί ενεργούν ως οι πιο αποφασισμένοι υποστηρικτές της συνέχισης του δανεισμού, σε σχέση με τους συντηρητικούς συναδέλφους τους που μιλούν εναντίον της ευελιξίας της πιστοληπτικής ικανότητας. Οι δύο θέσεις δεν διαφέρουν πάρα μόνο ως προς το πιο είναι το μικρότερο κακό για τον καπιταλισμό.
Σε περιόδους μεγάλων κρίσεων, οι σοσιαλδημοκράτες αναζητούν παραθυράκια και προσπαθούν να αποκρύψουντην σαφή ευθυγράμμισή τους υπέρ των τραπεζών και κατά των λαών. Στη σημερινή Ευρώπη η μάσκα πέφτει και οι βίαιες επιθέσεις σε βάρος των εργαζομένων γίνονται χωρίς αναισθητικό.
Τρία μαθήματα
Η στάση πληρωμών της Αργεντινής κράτησε για πάνω από τρία χρόνια. Επηρέασε τους ιδιώτες πιστωτές, αλλά όχι τους πολυμερείς οργανισμούς (ΔΝΤ πήρε την πρόωρη εξόφληση του συνόλου των δανείων). Αρκετοί γύροι διαπραγματεύσεων διεξήχθησαν με τους κατόχους ομολόγων. Το 2005 η ανταλλαγή πραγματοποιήθηκε με τρεις επιλογές στην έκπτωση τόκων μεταξύ 50 και 60% της αρχικής τιμής. Μια μειοψηφία των πιστωτών δεν αποδέχθηκε την πρόταση και κλήθηκε σε μια δεύτερη ανταλλαγή τίτλων , η οποία ολοκληρώθηκε πρόσφατα.
Το συνολικό ποσό του χρέους της Αργεντινής μειώθηκε σημαντικά σε σύγκριση με τις εξαγωγές και το ΑΕΠ (48%). Οι δεσμεύσεις αναβλήθηκαν και το μισό του παθητικού πέρασε σε τοπικό νόμισμα (με ένα σημαντικό μέρος των υποχρεώσεων στον δημόσιο τομέα). |18|).
Αυτό που συνέβη στην Αργεντινή δείχνει ότι η αναστολή των πληρωμών είναι εφικτή και επιθυμητή για κάθε οφειλέτη που οδηγείται σε κατάσταση ασφυξίας. Η μερική διακοπή των δαπανών έδωσε οξυγόνο στην εθνική οικονομία κατά τη διάρκεια της κρίσιμης περιόδου της ανάκαμψης μετά από την στάση πληρωμών. Αυτή η ανακούφιση έδωσε τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης με καλύτερους οικονομικούς όρους της ανταλλαγής χρέους. Το αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας ήταν το ξεφούσκωμα των μυθευμάτων που διέδιδαν οι τράπεζες για να φοβίσουν τους οφειλέτες.. Η χώρα δεν έμεινε «έξω από τον κόσμο», δεν έχασε τις αγορές, και δεν έγινε «παρίας της διεθνούς κοινότητας." Τα περιουσιακά στοιχεία της χώρας στο εξωτερικό δεν κατασχέθηκαν . Όλες οι ολέθριες προβλέψεις των χρηματοδοτών κατέρρευσαν. Βεβαίως ο λαός της Αργεντινής υπέστη μια φοβερή υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου. Αλλά αυτά τα βάσανα προυπήρχαν της στάσης πληρωμών και προκλήθηκαν από τα μέτρα που απαιτούσαν οι τράπεζες. Η παύση πληρωμών δεν έφερε πρόσθετες ταλαιπωρίες στην κοινωνική αιμορραγία αυτής της περιόδου.
Πολλοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι ο "επιθετικός" δρόμος που ακολούθησε η Αργεντινή προκάλεσε περισσότερα δεινά από τον "φιλικό" δρόμο που ακολούθησαν άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής ( όπως η Βραζιλία, η Ουρουγουάη και η Τζαμάικα |19|). Αλλά αυτός ο ισχυρισμός δεν στηρίζεται πουθενά. Η Λατινική Αμερική γνώρισε πολλές εμπειρίες μορατόριουμ και η ίδια η Αργεντινή επίσης (για παράδειγμα, μεταξύ 1988 και 1992). Η διαπραγμάτευση της αθέτησης πληρωμών ή η ντε φάκτο επιβολή της, από μόνη της δεν μειώνει τους περιορισμούς που υφίσταται ο λαός .
Η σύγχρονη οικονομική ιστορία καταγράφει επίσης μια αμέτρητη ποικιλία των κρίσεων πληρωμής, με διαδικασίες διαπραγματεύσεων εξίσου επίπονες . (Για παράδειγμα οι δύσκολες περιπτώσεις της Γερμανίας το 1953 και της Ινδονησίας το 1971)
Από τις συζητήσεις για αυτές τις περιπέτειες θα πρέπει να κρατήσουμε τρία μεγάλα μαθήματα από την Αργεντινή για την Ελλάδα. Η εμπειρία δείχνει την αδιαμφισβήτητη ανάγκη να σταματήσει η αιμορραγία του οφειλέτη, με μονομερή αναστολή των πληρωμών. Ξεκαθαρίζει επίσης την σπουδαιότητα της επιλογής της σωστής στιγμής που πρέπει να γίνει αυτή η ρήξη.
Αργεντινή κήρυξε την στάση πληρωμών σε ακούσια βάση, όταν η χώρα έμεινε χωρίς πόρους. Η Ελλάδα θα μπορούσε να την μιμηθεί πριν χάσει τους πόρους της. Μπορεί να προβλέψει και να δράσει εφόσον οι δανειστές επωμίζονται τη μεγάλη ευθύνη των τοξικών τίτλων, οι οποίοι συσσωρεύονται στα χαρτοφυλάκιά τους. Δεν πρέπει να δοθεί ο απαραίτητος χρόνος στους χρηματοδότες να ανταλλάξουν τους τίτλους.
Δεύτερον, είναι σημαντικό να θεσπίσει άμεσα επιτροπή λογιστικού ελέγχου του χρέους. Στην Αργεντινή υπήρξε πολλή συζήτηση για την πρωτοβουλία αυτή, δεδομένων των συντριπτικών καταγγελιών σχετικά με την απατηλή φύση του ελλείμματος .Το χρέος διογκώθηκε με ανύπαρκτες δεσμεύσεις, που χρηματοδότησαν τη φυγή κεφαλαίων, με μια άνοδο των τόκων και μια σημαντική απορρόφηση του ιδιωτικών απωλειών από το κράτος.
Οι παρατυπίες αυτές έμειναν ατιμώρητες . Το λόμπι των τραπεζιτών εμπόδισε κάθε προσπάθεια έρευνας και πάγωσε πολλά κοινοβουλευτικά σχέδια ελέγχου των ελλειμμάτων. Οι συνέπειες αυτής της φίμωσηςήρθαν στην επιφάνεια σε όλες τις επόμενες συζητήσεις για το χρέος. Η Αργεντινή σε αυτόν τον τομέα ήταν πολύ πίσω από το Εκουαδόρ, το οποίο δημιούργησε μια Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου, η οποία έφερε στο φως πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία .
Στην Ελλάδα υπάρχει πλέον η δυνατότητα για τη διεξαγωγή Λογιστικού Ελέγχου. Αυτό θα επιτρέψει να ακυρωθεί το παράνομο κομμάτι του δημοσίου χρέους και θα διευκολυνθεί η δημιουργία ενός μητρώου των κατόχων ομολόγων. Αυτή η ταυτοποίηση θα ήταν αναγκαία για τον προσδιορισμό του χρέους . Υπάρχει ήδη μια σημαντική πρωτοβουλία για την διεξαγωγή αυτής της έρευνας.
Το τρίτο μάθημα από την Αργεντινή είναι η ανάγκη εθνικοποίησης των τραπεζών και ο πλήρης έλεγχος της ισοτιμίας του νομίσματος και της κίνησης των κεφαλαίων. Αυτά τα μέτρα πρέπει να ληφθούν πριν από τη διακοπή της πληρωμής του χρέους (ή αλλάζοντας τη συναλλαγματική ισοτιμία). Η Ελλάδα είναι ώρα να κάνει αυτές τις ενέργειες για διασώσει τους πόρους της χώρας.
Μερικοί οικονομολόγοι θεωρούν ότι είναι απαραίτητο να σπάσει αμέσως το
ευρώ. Αλλά η ανάκτηση του εθνικού νομίσματος απαιτεί πρώτα εξασφάλιση των αποθεματικών, που θα φέρουν την οικονομική ανάκαμψη, αποτρέποντας την ξέφρενη διαφυγή κεφαλαίων. Μόνο παρεμβαίνοντας στις τράπεζες (εθνικοποίώντας τες) και μέσω ενός αυστηρού ελέγχου του συναλλάγματος θα ήταν δυνατό να αντισταθμιστούν οι απώλειες που θα φέρει η αποκατάσταση της νομισματικής κυριαρχίας.
Στην Αργεντινή, τα εν λόγω μέτρα δεν ελήφθησαν και το αποτέλεσμα ήταν μια χαοτική κατάρρευση της ισοτιμίας εν μέσω πληθωρισμού και εξαθλίωσης του βιωτικού επιπέδου του λαού. Αντί να απαλλοτριώσει τις τράπεζες εξαπάτησε τους καταθέτες και σπατάλησε τεράστια κονδύλια (που ισοδυναμούσαν σε 12-14 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ) για την διάσωση των χρηματοδοτών.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η οποιαδήποτε ριζοσπαστική πολιτική, η οποία είναι σε αντίθεση με τους πιστωτές θα έχει κόστος και κινδύνους. Στην περίπτωση της Ελλάδας, είναι ζωτικής σημασίας να σκεφτούμε πώς θα λύσουμε το ζήτημα των εισαγωγών,πως θα διασφαλιστεί η συνέχιση του τουρισμού και θα διατηρηθεί τη ναυτιλιακή δραστηριότητα. Αλλά πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτή την αξιολόγηση των κινδύνων καθώς και η συνέχιση της καταβολής του χρέους προοιωνίζεται έναν ορίζοντα με πολύ πιο επώδυνες συνέπειες.
Ορισμένοι οικονομολόγοι αδυνατούν να αξιολογήσουν τις συνθήκες που απαιτούνται για να επιλέξουν μια διαφορετική οικονομική πορεία. Προτείνουν την υποτίμηση και την έξοδο από το ευρώ, για να μην αναφέρουμε την προστασία των αποθεματικών και την απαραίτητη μετατροπή των τραπεζών σε δημόσιους φορείς. Η στάση αυτή οδηγεί σε μια θεραπεία που επιδεινώνει την ασθένεια. Κοιτάξτε τι συμβαίνει ήδη σε χώρες που εφαρμόζουν καπιταλιστικές πολιτικές έξω από την ζώνητου ευρώ. Η Αργεντινή είναι ένα καλό παράδειγμα για την ανάλυση του τι μπορεί να γίνει και τι πρέπει να αποφευχθεί για την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας.
Τα μονοπάτια της ανάκαμψης
Αφού έπιασε τον πάτο η οικονομία της Αργεντινής μπήκε σε μια σταθερή πορεία ανάκαμψης, η οποία στηρίχτηκε στην επέκταση των εξαγωγών και την αποκατάσταση της εγχώριας κατανάλωσης. Η υποχώρηση της ζήτησης, ο υψηλός πληθωρισμός, η συνεχιζόμενη φυγή κεφαλαίων και οι περιορισμένες επενδύσεις εμποδίζουν την αποκατάσταση και θέτουν σοβαρά ερωτήματα για τις συνέπειές της. Αλλά είναι σαφές ότι μετά τη στάση πληρωμών αρχίζει ο κύκλος ανάκαμψης ,πράγμα που οδηγεί πολλούς οικονομολόγους να παρουσιάζουν την Αργεντινή ως πρότυπο για την περιφέρεια της Ευρώπης.
Έχοντας αυτό το μοντέλο συχνά ξεχνάμε ότι η ανάκαμψη της Αργεντινής οφείλεται σε τρεις συγκεκριμένους λόγους: την αποκατάσταση του ποσοστού κέρδους, τη διεθνή ανάκαμψη των εξαγωγών και τη μεγαλύτερη ευελιξία για την εφαρμογή επεκτατικών οικονομικών πολιτικών.
Ο πρώτος καθοριστικός παράγοντας εμφανίστηκε μετά τη βίαιη προσαρμογή που προέκυψε από την mega-υποτίμηση. Ότι η χειρουργική επέμβαση εξυγίανε το κεφάλαιο, μείωσε τους μισθούς και, ως συνήθως, σε ορισμένες περιπτώσεις του καπιταλιστικού κύκλου, διευκόλυνε την αναδιάρθρωση του κέρδους.
Η ανάκαμψη ήταν εξασφαλισμένη από την αντίδραση του εξωτερικού παράγοντα. Μία μερικώς αυτόνομη οικονομία των διεθνών κεφαλαιακών ροών μπορεί να διατηρήσει κάποια από τις διεθνείς πηγές χρηματοδότησης. Ο πέμπτος μεγαλύτερος εξαγωγέας τροφίμων πέτυχε τις καλύτερες διεθνείς τιμές των τελευταίων δεκαετιών για το εμπόριο της σόγιας.
Αργεντινή έγινε ο προνομιούχος προμηθευτής των ανερχόμενων ασιατικών οικονομιών , ενώ οι εμπορικές της σχέσεις με τη Βραζιλία πολλαπλασιάστηκαν και διαφοροποίησε τις εμπορικές της συναλλαγές. Ένα μεγάλο μέρος των τεράστιων εσόδων που εισπράττονται από το κράτος τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιήθηκαν για να τονώσουν την εγχώρια ζήτηση. Με τον τρόπο αυτό αντικαταστάθηκαν οι χαμηλές ιδιωτικές επενδύσεις και δοκιμάσαμε ένα νέο-αναπτυξιόλαγνο σύστημα που θα ευνοούσε την βιομηχανία και θα παρέβλεπε τις χρηματοπιστωτικές αξιολογήσεις.
Εάν η Ελλάδα προχωρήσει σε στάση πληρωμών μπορεί να έχει την ίδια πορεία; Προφανώς, αυτή η μεσογειακή οικονομία δεν έχει σημαντικούς φυσικούς πόρους, ούτε το ίδιο είδος της ένταξης στην παγκόσμια αγορά, τα οποία επέτρεψαν την ανάκαμψη της Αργεντινής. Αλλά κανείς δεν φανταζόταν πριν από μια δεκαετία ότι η οικονομία θα εισέλθει σε μία φάση ανάκαμψης μετά τη στάση πληρωμών. Θα υπέθετε κανείς ότι αυτό το γεγονός θα οδηγούσε σε μια κατάρρευση τύπου Αποκάλυψης. Έχει επιβεβαιωθεί όμως ότι οι ιδιοτροπίες της διεθνούς κατάστασης είναι σχετικά απρόβλεπτες και δεν παρέχουν οριστικά επιχειρήματα για την επιλογή της μιας ή της άλλης οικονομικής πολιτικής. |20|.
Είναι σαφές ότι η Ελλάδα είναι περισσότερο συνδεδεμένη με τη γενική πορεία της Ευρώπης, απ ότι η Αργεντινή με το μέλλον της Λατινικής Αμερικής. Η πρώτη περιοχή λειτουργεί ως αυτάρκης κινητήρια δύναμη ενώ η δεύτερη διατηρεί τους παραδοσιακούς δεσμούς της με τα κύρια κέντρα της παγκόσμιας οικονομίας. Λόγω αυτής της μεγάλης σχέσης με τους ευρωπαίους εταίρους της, η Ελλάδα χρειάζεται να περάσει σε ενδεχόμενο μορατόριουμ για την αποπληρωμή του χρέους σε συνεργασία με άλλες περιφερειακές χώρες. Η επιτυχία μιας ριζοσπαστικής πολιτικής στον τομέα αυτό θα απαιτούσε κοινή δράση με τους γείτονές της στην περιφέρεια της Ευρώπης. Η μάχη κατά των πιστωτών θα απαιτήσει τη στενή συνεργασία με την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, την Ισλανδία και άλλες χώρες που πλήττονται από τις τράπεζες.
Κατά την τελευταία δεκαετία αυτό το είδος των κοινών πρωτοβουλιών συζητήθηκε στη Λατινική Αμερική, με θέμα την δημιουργία μιας ‘’λέσχης οφειλετών’’. Η πρόταση ήταν να δημιουργηθεί ένα μπλοκ από τις πλέον πληγείσες χώρες, προκειμένου να καμφθεί η δύναμη των χρηματοδοτών .Αλλά το 2001, η εκστρατεία είχε χάσει τη δυναμική της και επικράτησε μεγάλη διασπορά των κρατών που λεηλατήθηκαν από το χρέος. Η σημερινή κατάσταση στην Ευρώπη διαφέρει από εκείνη στη Λατινική Αμερική λόγω του υψηλού βαθμού της κοινοτικής συνεργασίας που υπάρχει στη Γηραιά Ήπειρο. |21|.
Μια άλλη σημαντική διαφορά είναι η έλλειψη σαφούς ορίου ανάμεσα στις συνθήκες κατάρρευσης στην περιφέρεια και στην ευημερία του ευρωπαϊκού κέντρου.Οι οικονομίες της Ισπανίας ή της Ιταλίας, για παράδειγμα, αρχίζουν να δέχονται την ίδια απειλή της δημοσιονομικής κατάρρευσης, που έπληξαν την Ελλάδα και την Ιρλανδία. Για το λόγο αυτό, ο κύριος φόβος είναι η πιθανή επέκταση της κρίσης στις χώρες αυτές.
Στο πλαίσιο αυτό, ο αγώνας για την συνεργασία των οφειλετών παίρνει άλλες μορφές. Αλλά αυτές οι δυνατότητες μπορεί να ξεδιπλωθούν μόνο εάν κάποια χώρα που βρίσκεται αντιμέτωπη με τις τράπεζες προτείνει τη δημιουργία ενός δικτύου αλληλεγγύης. Η Ελλάδα πληροί πολλές προϋποθέσεις για να ηγηθεί αυτής της διαδικασίας.
Μόνο ένα μονομερές μορατόριουμ θα άνοιγε τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης με τις τράπεζες, χωρίς να επηρεάσει το βιωτικό επίπεδο του λαού. Για να καθοριστεί ένα αυστηρό όριο στις πληρωμές , να ασκηθεί επενδυτική πολιτική στους κοινωνικούς τομείς και για την ανάκτηση της αγοραστικής δύναμης, πρέπει να γίνουν πιο τολμηρά βήματα από αυτά που υιοθετήθηκαν από την Αργεντινή πριν από μια δεκαετία.
Η ίδια εξέργερση
Η κύρια ομοιότητα ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αργεντινή, πραγματοποιείται στον τομέα της λαϊκής ανυποταξίας. Και οι δύο χώρες έχουν μια πλούσια ιστορία κοινωνικών αγώνων. Η εξέγερση τον Δεκέμβριο 2001 ήταν η κληρονομιά του ‘’Cordobazo’’ (1969), της γενικής απεργίας (1975), των απεργιών κατά του πληθωρισμού (δεκαετί α ‘80) και των διαδηλώσεων κατά της ανεργίας (δεκαετία ‘90). Στις μάχες που δίνονται από τον ελληνικό λαό είναι παρούσα η κληρονομιά του εμφυλίου πολέμου (1944-1949), η αντίσταση κατά της δικτατορίας (1973) και οι αγώνες της νεολαίας (2008). |22|
Μετά από έντεκα απεργίες και αμέτρητες διαδηλώσεις ,τις τελευταίες εβδομάδες παρατηρήθηκε μια νέα μαζική έκρηξη.Οι καταλήψεις των πλατειών , οι συγκρούσεις με την αστυνομία και η συμμετοχή των συνδικαλιστικών οργανώσεων πολλαπλασιάζονται.Όπως και πριν από δέκα χρόνια στο Μπουένος Άιρες, οι ακτιβιστές στην Αθήνα οργανώνουν κάμπινγκ, αντιστέκονται στις εξώσεις και οργανώνουν λαικές συνελεύσεις. Η νεολαία έρχεται σε επαφή με τους εργαζομένους, σφυρηλατεί κοινό μέτωπο όπως εκείνο που πραγματοποιήθηκε στη Νότια Αμερική, οργανώνει το κλείσιμο των δρόμων με τους ανέργους και με τις διαμαρτυρίες με τα ‘’τηγάνια- casserolades’’ της μεσαίας τάξης.
Ακόμη και τα συνθήματα είναι παρόμοια «έξω οι κλέφτες" ή τα αιτήματα «Δεν χρωστάμε-δεν πουλάμε-δεν πληρώνουμε» και υπάρχει η ίδια διάθεση απόρριψης για την συμπαιγνία μεταξύ της κυβέρνησης και της συντηρητικής αντιπολίτευσης.
Η λαική αφύπνιση στην Αργεντινή συντελέστηκε , όταν κατέρρευσαν οι νεοφιλελεύθερες ψευδαισθήσεις για επικείμενη "είσοδο στον Πρώτο κόσμο’’." Η ίδια οργή ξέσπασε μεταξύ των Ελλήνων, όταν εξαλλήφθηκαν οι προσδοκίες που δημιουργήθηκαν από την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όλοι οι αναλυτές συμφωνούν ότι η κρίση έχει κυριεύσει εντελώς την χρηματοπιστωτική σφαίρα και ξεχύνεται στους δρόμους. |23|.
Πριν από δέκα χρόνια, η εξέγερση της Αργεντινής επιβράδυνε τα σχέδια προσαρμογής, ακύρωσε το πρόγραμμα αποπληθωρισμού και εμπόδισε την δολαριοποίηση. Επίσης, αναγκάστηκε να εφαρμόσει ένα πολιτικό σχέδιο που συνδύαζε την αποκατάσταση της κρατούσας εξουσίας με τη χορήγηση δημοκρατικών και κοινωνικών διακαιωμάτων .Η εξέγερση επιβεβαίωσε τη χρησιμότητα του αγώνα για να αντιστραφεί η αρνητική ισορροπία δυνάμεων, προσδίδοντας νομιμότητα στα κοινωνικά κινήματα και νομιμοποίηση στις απεργίες. Επέτρεψε να σταματήσει η βίαιη καταστολή (που εξακολουθεί να υφίσταται στην Κολομβία και το Μεξικό) και εξισορρόπησε την παραίτηση των κοινωνικών κινημάτων (που παρατηρείται στην Ουρουγουάη ή τη Βραζιλία).
Αλλά η εξέγερση στη Αργεντινή παρέμεινε στα μισά του δρόμου , επειδή δεν εκδίωξε τους διεφθαρμένους πολιτικούς ούτε εξάλειψε το βάρος του δικομματισμού. Δεν εμπόδισε τον πλουτισμό των ίδιων καπιταλιστών που εκμεταλλεύτηκαν την αλλαγή του νομίσματος . Αλλά επιδρά στο σύνολο της εξωτερικής πολιτικής και επηρεάζει τη διαχείριση του χρέους το οποίο περιόρισε την όρεξη των πιστωτών.
Είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη τα συμπεράσματα αυτά για να μπορούν να γίνουν συγκρίσεις σε διεθνές επίπεδο.
Οι λαικοί αγώνες που διεξήχθησαν στην Ελλάδα έχουν πλέον ένα χαρακτήρα πιο ηπειρωτικό. Η εξέγερση της Αργεντινής ήταν μέρος ενός κύκλου αγώνων της Νότιας Αμερικής αλλά δεν ξέσπασε την ίδια στιγμή με τις τις εξεγέρσεις στη Βενεζουέλα, το Εκουαδόρ και τη Βολιβία. Οι κινητοποιήσεις στην Ελλάδα συμπίπτουν αντίθετα με την γενικευμένη κρίση της Γηραιάς Ηπείρου, η οποία τείνει να προκαλέσει ταυτόχρονες αντιδράσεις σε διάφορα σημεία στην περιοχή.
Οι απαντήσεις αυτές βοηθούν να σπάσει η απομόνωση των εθνικών διαμαρτυριών και να ξεπεραστεί η σύγχυση που επικρατούσε στην αρχή της ύφεσης.
Η γενίκευση της συλλογικής δράσης είναι το καλύτερο αντίδοτο για την παθητικότητα που ενθαρρύνεται από τη σοσιαλδημοκρατία και την αντιρατσιστική εκστρατεία που προωθεί η δεξιά παράταξη. Η πρόσφατη διαμαρτυρία των Ισπανών αγανακτισμένων μπορεί να αποτελέσει σημείο καμπής σε αυτή την κατεύθυνση . Το κίνημα αποκτά μαζικότητα όσο τα πολιτικά και οικονομικά του αιτήματα (αντίστοιχα «πραγματική δημοκρατία» και «να τελειώνουμε με την διάσωση των τραπεζών) κατακτούν μεγαλύτερη λαική νομιμότητα και υποστήριξη.
Η κυρίαρχη παρουσία της νεολαίας σε αυτά τα κινήματα και η καινοτόμος χρήση των κοινωνικών δικτύων ως μέσα εναλλακτικής πληροφόρησης, ενθαρρύνει την εξάπλωση του ιού! στην Ήπειρο.. Αυτή η γενίκευση μπορεί να επαναλάβει το φαινόμενο του ντόμινο, το οποίο χαρακτήρισε τις εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο.
Η νεανική σπίθα δίνει ζωή στη δράση των εργαζομένων τόσο στις χώρες που υπάρχει ακόμη ένα μεγάλο κοινωνικό κίνημα (Γαλλία) όσο και στις χώρες που αυτό υπέστη παρατεταμένη ήττα(Μεγάλη Βρετανία).
Αν η εμπιστοσύνη προς την διαμαρτυρία επανεμφανιστεί μπορεί να εξετάσουμε το πώς θα γενικευτεί η μάχη κατά των πιστωτών που έχει ήδη ξεκινήσει σε κάποιες χώρες όπως η Ισλανδία.
Με λίγα λόγια, η φωτιά που άναψαν οι Έλληνες εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη και θα καθορίσει ποιος θα πληρώσει τις συνέπειες της κρίσης. Τις εξελίξεις αυτές τις παρακολουθούμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη Λατινική Αμερική. Πολύ λίγα νέα αναμένονται με τόσες ελπίδες όσο μια νίκη των λαϊκών δυνάμεων στην Ευρώπη.
24 -7-2011
Σημειώσεις
|1|Συνασπισμός πολλών κεντρώων κομμάτων ,της Ριζοσπαστικής Ένωσης Πολιτών (UCR), του κύριου κόμματος της χώρας, με το περονικό κόμμα (NdT) στο οποίο συμμετέχει και ο Μενεμ
|2| Τον Δεκέμβριο του 2000, ο Υπουργός Οικονομίας έχει διαπραγματευθεί ένα πακέτο διάσωσης 40 δισ. δολαρίων για να αναβάλει την πληρωμή κεφαλαίου και των τόκων, προκειμένου να διευκολυνθεί η οικονομική κατάσταση του κράτους και να ανακτήσει την εμπιστοσύνη του. Ο μηχανισμός αυτός είναι γνωστός ως blindaje- Ασπίδα (NdT)
|3| |4| Μία λεπτομερή περιγραφή αυτής της κατάστασης την αναλύουν αριστεροί οικονομολόγοι στο « Propuestas socialistas para superar la crisis nacional », juillet 2002, Ediciones Herramientas και στο « Propuestas de reconstruction popular de la economia », novembre 2002.
|5| Blejer Mario, “Una quita mayor que la Argentina”, La Nación, 10-7-2011.
|6| Οι οικονομολόγοι της Αργεντινής όπως ο Redrado Martin,ο Prat Gay Alfonso και Marx Daniel υπογραμμίζουν αυτή την ασυμμετρία., “ Αυτό που η Ελλάδα μπορεί να μάθει από την Αργεντινή- Lo que Grecia puede aprender de Argentina, La Nación, 6-7-2011.
|7| Δείτε Eric Toussaint, Huit propositions urgentes pour une autre Europe ( Οκτώ επείγουσες προτάσεις για μια άλλη Ευρώπη)
|8| Δείτε Jorge Oviedo , “En el caso griego la solución argentina sería una catástrofe”, La Nación, 24-6-2011. “El default argentino, eje de un debate con Krugman”, La Nación, 24-6-2011. Δείτε επίσης José Luis Machinea , “Actuar antes que sea tarde”, La Nación, 20-7-2011.
|9| Οι ανεπτυγμένες βιομηχανικές χώρες.
|10| Ο Vicenc Navarro, στο άρθρο “ Τι συμβάνει στην Ιρλανδία και στα άλλα PIGS;- Qué pasa en Irlanda y los otros PIGS”, Revista Digital Sistema, 26-11-2010.
|11| Κώστας Λαπαβίτσας, “ Η Ελλάδα μοιάζει όλο και περισσότερο στην Αργεντινή - Grecia se parece cada vez más a la Argentina”, www.socialismo-o-barbarie.org, 1-7-2011, “ Το Αδιέξοδο - Callejón sin salida”, Página 12, 12-6-2011.
|12| Δείτε μια κριτική στο Rubén Telechea, “Imitemos el milagro irlandés”, Pagina12, 10-1-2001.
|13| Μία ανάλυση , Bloco de Izquierda, “Sobre a crise e os meios da a vencer”, 23 mai 2010.
|14| Michel Hudson, “Huelgas contra un golpe de estado financiero”, Sin Permiso, 10-10-2010.
|15| Jacques Attali , « La solución es un tesoro europeo », Clarín, 17.12.2011. Nouriel Roubini, Stephen Mihm, « Los rescates no impedirán cuatro defaults europeos », La Nación, 29.05.2011.
|16| Sami Nair , « Para Onde vai a Europa », El País 16.12.2011 y Paul Krugman , « El fantasma de Argentina en la crisis europea », La Nación, 13-1-2011. Le calculs de la gravité de l’endettement dans : Xavier Vidal Folch , « Los mitos se derrumban », El País, 22-7-2011.
|17| Mario Rapaport , « Grecia en el espejo argentino », Página 12, 30.05.2010.
|18| Eduardo Lucita, « Ciclos de acumulación y dinámica de la deuda », Séminaire du CADTM-AYNA : « Propuestas soberanas y alternativas sociales frente a la deuda », Buenos Aires, 16.17.09.2010.
|19| Bob Davis, « Las lecciones que Europa puede aprender de América Latina », La Nación, 06.12.2010.
|20| Claudio Katz , « Los nuevos desequilibrios de la economía argentina », Annuaire EDI, n°5, septiembre 2010. Nous avons établi une première comparaison avec le cas grec dans Katz Claudio, « Grecia 2010, Argentina 2001 », 21.10.2010, www.combate.info
|21| Mark Weisbrot, « Euro, el fin de un sueño », Página 12.
|22| Στάθης Κουβελάκης , « Η ελληνική καλντέρα - La caldera griega », www.vientosur.info/, 22/06.2011.
|23| Dani Rodrik, « La duda es si Grecia evitará la senda argentina », La Nación, 19.06.2011, Timothy Garton Ash , « La claves es Alemania », El País, 20.06.2011. Thomas Friedman , « El choque de generaciones », La Nación, 18.07.2011.
|24| Claudio Katz, « De la rebelión popular al nacimiento de la nueva izquierda », Troisième formum national d’éducation pour le changement social, Buenos Aires, 3 juin 2011.
|25| Josep María Antentas, Esther Vivas , « Indignación masiva », alainet.org, 20.06.2011.
*Ο Claudio Katz είναι οικονομολόγος, ερευνητής και καθηγητής. Είναι μέλος της ομάδας των αριστερών οικονομολόγων(EDI). Ιστοσελίδα του: www.lahaine.org/katz