Ο Σύριζα, οι Podemos και τα κινήματα κατά του άνομου χρέους στην Ευρώπη

Του Eric Toussaint

Η αναγκαιότητα ενός Σχεδίου Β στην Ευρώπη

Έπειτα από την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Ελληνικής κυβέρνησης, τον Ιούλιο του 2015, στους δανειστές και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, οφείλουμε να προχωρήσουμε στην εκπόνηση ενός Σχεδίου Β. Για να λύσουμε τα προβλήματα της κοινωνίας μέσω της ρήξης με τις νεοφιλελεύθερες κατευθύνσεις που εφαρμόζονται εδώ και δεκαετίες, πρέπει, ταυτόχρονα:

- να εφαρμοστούν μέτρα φορολογικής φύσεως – και αυτό όχι μόνο με σκοπό να αντλήσουμε όσο γίνεται περισσότερους πόρους από τους πλούσιους για να τους διοχετεύσουμε στα ταμεία του Κράτους, αλλά επίσης και για να μειώσουμε δραστικά τα άδικα τέλη και φόρους που βαραίνουν την πλειονότητα του πληθυσμού,

- να ληφθούν μέτρα όσον αφορά το χρέος,

- να επιβληθούν  μέτρα στον τραπεζικό τομέα,

- να καθιερωθούν μέτρα για συμπληρωματικό νόμισμα – ιδιαίτερα αν βρισκόμαστε μέσα στα πλαίσια του ευρώ, αλλά όχι αποκλειστικά σε αυτό

- φυσικά, να ακυρωθούν μια σειρά άδικων μέτρων λιτότητας,

- και να ξεκινήσουμε μια διαδικασία εκπόνησης νέου συντάγματος η οποία να βασίζεται στην ενεργή συμμετοχή των πολιτών. Συσκεπτόμαστε, υπό τη μορφή συνέλευσης ευρωπαίων πολιτών για το χρέος, με σκοπό όχι να συστήσουμε μια ομάδα «ειδικών» η οποία θα πηγαίνει σε όλες τις συζητήσεις προτάσσοντας το θέμα του χρέους, επαναλαμβάνοντας ασταμάτητα τα ίδια και τα ίδια, αλλά να ανταλλάζουμε και να συσκεπτόμαστε μεταξύ μας, απ’ όλες τις οργανώσεις και τα κινήματα που συμμετέχουν ταυτόχρονα στο κίνημα του χρέους και στο συνολικότερο κίνημα αντίστασης κατά του νεοφιλελευθερισμού, ώστε να βοηθήσουμε στη σύγκλιση των αγώνων, τοποθετώντας ανάμεσα στα καίρια ζητήματα τους τις διεκδικήσεις και τις εναλλακτικές που αφορούν την απόρριψη των άνομων χρεών.

Το κίνημα πολιτών για τον έλεγχο του χρέους: ένα πολύ νέο  κίνημα στην Ευρώπη

Στην Ευρώπη, το κίνημα για τον έλεγχο του χρέους από τους πολίτες είναι νεότατο, δεν μετράει παρά μόνο 4 χρόνια ζωής. Πρόκειται για καινούργιο κίνημα το οποίο πρέπει να ενισχυθεί. Θα παραθέσω  μερικές μόνο ημερομηνίες: στην Ελλάδα, το κίνημα γεννήθηκε την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου 2011 – με το κίνημα για μια Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου (ΕΛΕ). Για να το λανσάρουμε, συμμετείχαμε 3000 άτομα σ’ ένα συνέδριο στην Αθήνα. Αναπήδησε, ή μάλλον αναπτύχθηκε σχεδόν ταυτόχρονα και στην Ισπανία, μέσα στα πλαίσια του κινήματος των Αγανακτισμένων, την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου - Μαΐου 2011, οπότε μια σειρά από οικονομικές επιτροπές Αγανακτισμένων, και ειδικότερα η οικονομική επιτροπή της Puerta del Sol στη Μαδρίτη, άρχισε να θέτει το ζήτημα του χρέους, να αμφισβητεί τη νομιμοποίησή του χρέους και να καταφεύγει στο εργαλείο του Λογιστικού ελέγχου με συμμετοχή των πολιτών. Ωθούμενη από τη δυναμική του κινήματος των Αγανακτισμένων, γεννήθηκε η πλατφόρμα για το λογιστικό έλεγχο του χρέους  (PACD). Ύστερα εμφανίστηκε και στην Πορτογαλία, όπου άνοιξε μια δημόσια συζήτηση με θέμα την αμφισβήτηση της αποπληρωμής του χρέους, θέτοντας ως πρώτο βήμα την προσφυγή στο Λογιστικό έλεγχο. Μια πρώτη σύσκεψη έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 2011 στη Λισαβόνα, η οποία οδήγησε στη δημιουργία της Πρωτοβουλίας για ένα Λογιστικό Έλεγχο (IAC) του χρέους το Δεκέμβριο του 2011. Η IAC δημοσίευσε μια πρώτη έκθεση-πόρισμα το 2012. Στη Γαλλία, το κίνημα γεννήθηκε το Σεπτέμβριο του 2011 όταν η ΑΤΤΑΚ και το CADTM συσκέφθηκαν στη Γαλλία με μια ολόκληρη σειρά κινημάτων, προκειμένου να λανσάρουν το Collectif d’Audit Citoyen.  Στο Βέλγιο, χρειάστηκε λίγος παραπάνω χρόνος καθώς το audit de la dette (ΑCiDe) γεννήθηκε το Φεβρουάριο του 2013.

Στο επίπεδο της Ευρώπης και της Μεσογείου, η πρώτη πρωτοβουλία συντονισμού των πρωτοβουλιών για το λογιστικό έλεγχο πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες τον Απρίλιο του 2012, όταν ιδρύθηκε το ICAN (International Citizen Audit Network – Διεθνές Δίκτυο για το Λογιστικό Έλεγχο του χρέους) με την προτροπή του CADTM Ευρώπης. Η πρώτη ευρω-μεσογειακή σύσκεψη του δικτύου για το λογιστικό έλεγχο των χρεών έλαβε χώρα στις Βρυξέλλες την 7η Απριλίου 2012. Υπήρχαν αντιπροσωπείες από 12 χώρες: Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Πολωνία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία, Βέλγιο, Αίγυπτος και Τυνησία. Σε όλες τις παραπάνω χώρες είχε μόλις πρωτοεμφανιστεί μια διαδικασία λογιστικού ελέγχου του χρέους και/ή μια εκστρατεία κατά της λιτότητας η οποία συμπεριελάμβανε και το ζήτημα του χρέους.

Το καινούργιο αυτό κίνημα συνάντησε εμπόδια από το ξεκίνημα. Πολλές  ριζοσπαστικές πολιτικές δυνάμεις λένε «ποιος ο λόγος να γίνει λογιστικός έλεγχος του χρέους; Το χρέος  πρέπει να ακυρωθεί, ο λογιστικός έλεγχος θα ισούται με μια μορφή νομιμοποίησης του χρέους», με αποτέλεσμα οι δυνάμεις αυτές να εγκαταλείπουν το κίνημα και να αρνούνται να υποστηρίξουν μια τέτοια πρωτοβουλία υπέρ του λογιστικού ελέγχου του χρέους. Στην Ελλάδα, το μεγαλύτερο μέρος της ριζοσπαστικής αριστεράς αποφάσισε να μην στηρίξει την πρωτοβουλία για το λογιστικό έλεγχο του χρέους (είτε επρόκειτο για την Ανταρσύα, για το μεγαλύτερο μέρος του Σύριζα ή για το ΚΚΕ το οποίο έφτασε να μας αντιμετωπίσει ως εχθρούς). Ευτυχώς, υπήρξαν αγωνιστές και αγωνίστριες ορισμένων αριστερών οργανώσεων (μέρους του Σύριζα, κάποιοι αγωνιστές της ΝΑΡ, μέλη της ΑΝΤΑΡΣΥΑ, συνδικαλιστές), αλλά οι περισσότεροι ήταν μεμονωμένα άτομα ή οργανώσεις πολιτών που δεν ετύχαιναν της στήριξης κάποιας πολιτικής οργάνωσης. Περιμένουμε ακόμα να μας πουν όσες πολιτικές οργανώσεις αρνήθηκαν να στηρίξουν την πρωτοβουλία για το λογιστικό έλεγχο του χρέους, έχοντας  πια διαβάσει την προκαταρκτική έκθεση που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο και την έκθεση του Σεπτεμβρίου 2015, αν η δουλειά μας χρησίμευσε ή όχι στο να νομιμοποιηθεί μέρος του χρέους. Το σίγουρο είναι πως αν αυτές οι οργανώσεις, αντί να μας κατακρίνουν ή να αρέσκονται να μας παρακολουθούν από τα θεωρεία, είχαν λάβει μέρος στο λογιστικό έλεγχο, παρουσιάζοντας επιχειρήματα υπέρ της διαγραφής του χρέους, σίγουρα θα είχε ενισχυθεί ο αγώνας όσων ήθελαν να εφαρμοστεί πραγματικά μια πολιτική που να αποτελεί εναλλακτική αντί για την συνθηκολόγηση άνευ όρων του Αλέξη Τσίπρα και της κυβέρνησής του.

Σε όλες τις χώρες βρεθήκαμε αντιμέτωποι με ανάλογα προβλήματα. Είναι πασιφανές ότι δεν τυχαίνουμε ποτέ καλής υποδοχής από τους κυβερνώντες. Όπως το είπε και η Ζωή Κωνσταντοπούλου, η οποία προήδευσε της Ελληνικής Βουλής από το Φεβρουάριο έως και το Σεπτέμβριο του 2015, οι κυβερνήσεις δεν θέλουν να κάνουν λογιστικό έλεγχο του χρέους διότι δεν θέλουν να θέσουν υπό ριζική αμφισβήτηση τη νομιμοποίησή του, να εκθέσουν τον απεχθή του χαρακτήρα, να αμφισβητήσουν την βιωσιμότητα από την άποψη του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Το δε εξωφρενικό είναι ότι υπάρχει, από τον Ιούνιο του 2013, ένας ευρωπαϊκός κανονισμός ο οποίος επιβάλλει στα υπό χρηματοοικονομική επιτήρηση κράτη να πραγματοποιήσουν έλεγχο του χρέους [2]. Έως τώρα, καμία κυβέρνηση δεν έχει αποφασίσει να ξεκινήσει μια τέτοια διαδικασία ελέγχου, πόσω δε μάλλον να την ολοκληρώσει. Ευτυχώς, η Πρόεδρος της Ελληνικής Βουλής αποφάσισε να το πράξει, το Μάρτιο του 2015, δίνοντας έτσι συνέχεια στις εργασίες της ΕΛΕ  [3]. Αν και κατάφερε αρχικά να διασφαλίσει την στήριξη της κυβέρνησης, η τελευταία δεν χρησιμοποίησε ποτέ πραγματικά το όπλο του λογιστικού ελέγχου και δεν στηρίχθηκε στην προκαταρκτική έκθεση της επιτροπής για να αντιμετωπίσει τους δανειστές.

Ένα δίδαγμα  από την εμπειρία της Ελλάδας : το κίνημα των πολιτών δεν άσκησε αρκετή πίεση στα αριστερά κόμματα, ιδιαίτερα στο Σύριζα

Ένα από τα θεμελιώδη διδάγματα της εμπειρίας της Ελλάδας, είναι ότι το κίνημα των πολιτών για λογιστικό έλεγχο του χρέος, το οποίο ξεκίνησε πολύ δυναμικά το 2011, δεν ενισχύθηκε επαρκώς, δεν δημιούργησε και ούτε διατήρησε την απαραίτητη πίεση – ιδιαίτερα πάνω σε διάφορες πολιτικές δυνάμεις, πέραν του Σύριζα – ώστε να δεσμευτούν ότι, αν γίνονταν κυβέρνηση, θα πραγματοποιούσαν κατά απόλυτη προτεραιότητα ένα λογιστικό έλεγχο του χρέους με συμμετοχή των πολιτών. Κι όμως, ο Σύριζα είχε συμπεριλάβει τη δέσμευση αυτή στο πρόγραμμά του για τις εκλογές Μαΐου-Ιουνίου 2012.

Ενώ ο Σύριζα είχε λάβει μόλις το 4% των ψήφων στις εκλογές του 2009, κατάφερε να συγκεντρώσει το 16% των ψήφων τον Ιούνιο του 2012, μόλις 2 μονάδες λιγότερες από τη Νέα Δημοκρατία. Ο Σύριζα αναδείχθηκε έτσι σε δεύτερο κόμμα της Ελλάδας. Ανάμεσα στους δύο γύρους, ο Τσίπρας παρουσίασε 5 συγκεκριμένες προτάσεις για να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις με τα κόμματα που αντιμάχονται την Τρόικα. (εκτός φυσικά από τη Χρυσή Αυγή, η οποία αποκλείεται, αν και δηλώνει αντιμνημονιακή):

- Κατάργηση όλων των αντικοινωνικών μέτρων (συμπεριλαμβανομένων και των μειώσεων στους μισθούς και τις συντάξεις)
- Κατάργηση όλων των μέτρων τα οποία μείωσαν τα δικαιώματα των εργαζομένων ως προς την προστασία τους και τη διαπραγμάτευση
- Άμεση κατάργηση της βουλευτικής ασυλία και μεταρρύθμιση του εκλογικού συστήματος
- Λογιστικός έλεγχος των ελληνικών τραπεζών
- Σύσταση διεθνούς επιτροπής λογιστικού ελέγχου του χρέους σε συνδυασμό με την αναστολή της αποπληρωμής του χρέους μέχρι να ολοκληρώσει τις εργασίες της η εν λόγω επιτροπή.

Δεν ασκήθηκαν αρκετές πιέσεις στο Σύριζα από μέρους των κινητοποιημένων πολιτών για να παραμείνουν τα 5 αυτά σημεία ως απόλυτη προτεραιότητα. Η δέσμευση για πραγματοποίηση λογιστικού ελέγχου του χρέους και για αναστολή της αποπληρωμής του όσο θα διαρκούσαν οι εργασίες αυτής έσβησε βαθμιαία από το δημόσιο λόγο του Αλέξη Τσίπρα και των υπόλοιπων αρχηγικών προσώπων του Σύριζα [4]. Αυτό συνέβη με μεγάλη διακριτικότητα, και την πέμπτη δέσμευση του προγράμματος που είχε παρουσιάσει ο Τσίπρας το Μάιο του 2012 (βλ. πιο πάνω) αντικατέστησε η πρόταση να συγκληθεί μια ευρωπαϊκή συνδιάσκεψη με στόχο, μεταξύ άλλων, τη μείωση του ελληνικού χρέους. Όταν ο Σύριζα συγκρότησε κυβέρνηση μετά από τη νίκη του στις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015, είχαν παραμεριστεί – κακώς – και η αναστολή της αποπληρωμής του χρέους, και η πραγματοποίηση λογιστικού ελέγχου του.

Αυτό πρέπει να μας πείσει πως οφείλουμε να αφιερώνουμε ενέργεια στην ενίσχυση των πρωτοβουλιών για τον έλεγχο του χρέους, ώστε οι πολιτικές δυνάμεις που στοχεύουν να φτάσουν στην εξουσία να δεσμευτούν ρητά να λάβουν δραστικά μέτρα για να αντιμετωπίσουν τη πρόκληση της αποπληρωμής του άνομου χρέους.  

Διδάγματα από την εμπειρία του λογιστικού ελέγχου του χρέους και την αναστολή της αποπληρωμής του χρέους στον Ισημερινό

Συμμετείχα στην επιτροπή λογιστικού ελέγχου του χρέους του Ισημερινού, η οποία συγκροτήθηκε από την κυβέρνηση του Ισημερινού τον Ιούλιο του 2007. Εργαστήκαμε από τον Ιούλιο του 2007 έως το Σεπτέμβριο του 2008 και η κυβέρνηση, βασιζόμενη στο πόρισμά μας, αποφάσισε να αναστείλει την αποπληρωμή μέρους του χρέους και επέβαλε ήττα στους δανειστές. Αυτό επέτρεψε στη κυβέρνηση να εξοικονομήσει 7 δισεκατομμύρια δολάρια που επενδύθηκαν σε κοινωνικές δαπάνες. Επρόκειτο για μια πλήρη νίκη του Ισημερινού μέσα στο πλαίσιο της  μερικής αναστολής. Αλλά δεν ήρθε ως δια μαγείας, είχαμε οικοδομήσει μια εκστρατεία από το 2000. Δώσαμε μάχη, επί 6 χρόνια, για να αποδείξουμε στον πληθυσμό ότι το ζήτημα του χρέους, στην περίπτωση του Ισημερινού, ήταν κεντρικό ζήτημα. Αρχίσαμε με κάτι πολύ χειροπιαστό: μια χώρα όπως η Νορβηγία ζητάει από τον Ισημερινό να της αποπληρώσει ένα χρέος που χρησίμευσε για την αγορά 5 αλιευτικών σκαφών. Τι απέγιναν τα 5 αλιευτικά τα οποία παραδόθηκαν στον Ισημερινό από τη Νορβηγία; Οι Ισημερινοί αγωνιστές κατά του χρέους απέδειξαν ότι τα εν λόγω σκάφη είχαν μετατραπεί σε καράβια για τη μεταφορά μπανανών για να πλουτίσει κάποια μεγάλη ιδιωτική εταιρεία εξαγωγής από τον Ισημερινό. Ξεκινήσαμε το 2000 ασχολούμενοι με αυτό το θέμα. Μα το κίνημα αυτό, τι περιείχε; Μέσα σ’ αυτό το κίνημα υπήρχε, μεταξύ άλλων, ο Ρικάρντο Πατίνιο, σημερινός Υπουργός Εξωτερικών, αφού υπηρέτησε πρώτα ως Υπουργός Οικονομικών και Οικονομίας (την εποχή που πραγματοποιούσαμε το λογιστικό έλεγχο, το 2007-2008). Αυτό σημαίνει ότι, ανάμεσα σε όσους ηγήθηκαν της πρωτοβουλίας για το λογιστικό έλεγχο, κάποιοι ανέλαβαν στην συνέχεια κυβερνητικούς θώκους και τήρησαν τη δέσμευσή τους να λύσουν το πρόβλημα του παράνομου χρέους. Πρέπει να τους αναγνωρίσει κανείς ότι, τουλάχιστον σ’ αυτό το θέμα, υπήρξαν συνεπείς και θαρραλέοι. Έθεσαν, από τη θέση της κυβέρνησης, μια πρώτη μονομερή ενέργεια : συνέστησαν μια επιτροπή λογιστικού ελέγχου την οποία δεν ήθελαν ούτε οι δανειστές, ούτε η διεθνής κοινότητα. Ύστερα από αυτό, προέβησαν σε  μια δεύτερη μονομερή ενέργεια με βάση τα αποτελέσματα της επιτροπής λογιστικού ελέγχου: την αναστολή της αποπληρωμής του χρέους, δίχως να ζητήσουν από κανέναν την άδεια να το πράξουν. Και όλα αυτά υπό ιδιάζουσες συνθήκες: ο Ισημερινός διέθετε τα οικονομικά μέσα για να αποπληρώσει το χρέος. Το να λέει λοιπόν ο Ισημερινός: «Εγώ παύω να πληρώνω ένα χρέος το οποίο έχω διαπιστώσει ότι είναι παράνομο, ακόμα κι αν έχω να το αποπληρώσω χάρις στα λεφτά του πετρελαίου. Εγώ, Κράτος του Ισημερινού, θέλω τα έσοδα από το πετρέλαιο να υπηρετούν το λαό και όχι παράνομους δανειστές», αποτελούσε για τους δανειστές ένα πραγματικό σκάνδαλο. Πετύχαμε στον Ισημερινό μόνο και μόνο χάρις σε μια συσχέτιση δυνάμεων που είχε οικοδομηθεί από τα κάτω, πάνω στις πολιτικές δυνάμεις που εκτοξεύτηκαν στην εξουσία και γιατί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και αρκετοί υπουργοί, σε θέσεις κλειδιά, ήταν υπέρ του να ασκηθούν πιέσεις στους δανειστές ώστε να υποχρεωθούν σε κάποιες υποχωρήσεις. Αυτά που περιέγραψα ισχύουν τουλάχιστον για τα τρία πρώτα χρόνια της κυβέρνησης, ήτοι για την περίοδο 2007-2009.

Διδάγματα για τους PODEMOS στην Ισπανία

Αν μπορούσε να εφαρμοστεί αυτό το δίδαγμα και σε άλλες χώρες, με πρώτη την Ισπανία, θα αποτελούσε μεγάλο βήμα προς τα εμπρός. Να κάνουμε έτσι ώστε οι PODEMOS και άλλες συμμαχικές δυνάμεις, αν μπουν σε κάποια κυβέρνηση, να μην μπορούν να κάνουν υποχωρήσεις πάνω στο θέμα του χρέους με πρόφαση την realpolitik. Να γίνει πρώτο μέλημα οι PODEMOS και οι σύμμαχοί τους να βρεθούν κάτω από την πίεση των Ισπανών πολιτών, και τα κινήματα που τους στηρίζουν να μην μειώσουν την πίεση και τη δράση πάνω σ’ αυτό το θέμα. Αν η πλατφόρμα για το λογιστικό έλεγχο του χρέους (PACD) δεν ανακτήσει, στην Ισπανία, τη δύναμη και τη δυναμική που είχε κατά την περίοδο 2011-2012, οι αρχηγοί των PODEMOS θα μπορούν άνετα να πουν: « Τελικά το παράνομο χρέος δεν αποτελεί κεντρικό ζήτημα». Η πίεση των ισπανικών ΜΜΕ πάνω στους PODEMOS και τους συμμάχους τους είναι πολύ ισχυρή, και λένε: «Αν οι PODEMOS γίνουν κυβέρνηση, θα είναι τόσο κακό όσο και στην Ελλάδα». Κατά συνέπεια, αρκετά ηγετικά στελέχη των PODEMOS προσπαθούν να παρακάμψουν το ζήτημα υποστηρίζοντας ότι η Ισπανία δεν έχει πραγματικό πρόβλημα αποπληρωμής του χρέους. Υπογραμμίζουν ότι η Ισπανία χρηματοδοτείται χωρίς πρόβλημα στις χρηματοπιστωτικές αγορές, ενώ η Ελλάδα δεν έχει πλέον πρόσβαση σ’ αυτού του είδους τη χρηματοδότηση. Έτσι, τα ηγετικά στελέχη των PODEMOS ισχυρίζονται ότι η αποπληρωμή του δημόσιου χρέους δεν αποτελεί για την Ισπανία σοβαρό πρόβλημα. Κάνουν λάθος, καθώς μάλιστα αρκετοί δείκτες οι οποίοι καθιστούν  προσωρινά  την αποπληρωμή του χρέους οικονομικά βιώσιμη, ενδέχεται να χειροτερεύσουν. Ένας εξ αυτών των παραγόντων είναι η κακή κατάσταση των τραπεζών. Αν το κίνημα πολιτών, τα κοινωνικά κινήματα, τα μέλη των PODEMOS και άλλων δυνάμεων της αριστεράς υποχωρήσουν πάνω στο θέμα του χρέους στην Ισπανία, θα βιώσουμε κι άλλη απογοητευτική εμπειρία όπως εκείνη της Ελλάδας. Πρέπει λοιπόν να θυμόμαστε τη μεγάλη σημασία αυτού του αγώνα, και να κινητοποιηθούμε χωρίς να λογαριάσουμε την ενέργεια που χρειάζεται να επενδυθεί σ’ αυτόν.

Η ανάγκη των αριστερών κυβερνήσεων να καταφεύγουν σε μονομερείς ενέργειες αυτοάμυνας

Ένα περαιτέρω δίδαγμα που πρέπει να εξαγάγουμε από τις εμπειρίες του Ισημερινού και της Ελλάδος, είναι ότι χρειάζεται η λήψη μονομερών ενεργειών αυτοάμυνας. Δεν μας αρέσει καταρχήν ο όρος «μονομερείς», γιατί είμαστε υπέρ των κοινών και πολυμερών ενεργειών, Καταγγέλλουμε το μονομερή χαρακτήρα της πολιτικής των ΗΠΑ, όταν επιβάλλουν τα συμφέροντά τους στο υπόλοιπο πλανήτη. Απορρίπτουμε την μονομερή πολιτική του Κράτους του Ισραήλ το οποίο παραβιάζει ένα σωρό αποφάσεις και τη Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών, καταπιέζοντας τον παλαιστινιακό λαό. Ωστόσο, το δικαίωμα των καταπιεσμένων να καταφύγουν σε μονομερείς ενέργειες αποτελεί απολύτως θεμελιώδες δικαίωμα. Είναι καθήκον  όποιας κυβέρνησης φτάσει στην εξουσία με τη λαϊκή νομιμοποίηση να αντιστέκεται στους θεσμούς που επιβάλλουν την αποπληρωμή ενός παράνομου, άνομου, απεχθούς, ή μη βιώσιμου χρέους. Πρέπει να έχει τα μέσα να τολμήσει να αποφασίσει, μονομερώς, την αναστολή της αποπληρωμής του χρέους.

Σε όσους ισχυρίζονται ότι, αν η Ελλάδα δεν αποπληρώσει το χρέος της, οι συνέπειες θα είναι δραματικές, πρέπει να απαντήσει κανείς ότι η Ελλάδα, επειδή ακριβώς δεν ανέστειλε την αποπληρωμή του χρέους από το Φεβρουάριο του 2015, ξόδεψε 7 δις. ευρώ για να πληρώσει τους δανειστές της, ενώ το σχέδιο καταπολέμησης της ανθρωπιστικής κρίσης κοστίζει μόλις 200 εκατ. ευρώ. Αντιπαραθέτουμε, δηλαδή, 200 εκατομμύρια με 7 δις ευρώ! Από το Φεβρουάριο έως τον Ιούνιο του 2015, αδειάσανε τα ταμεία της Ελλάδας, προκειμένου να πληρώσουνε τους δανειστές οι οποίοι, κατά συνέπεια, δεν χρειαζόταν πλέον να κάνουν οποιαδήποτε υποχώρηση.

Αν αποπληρώσετε κάποιο χρέος, τότε το χρέος σας δεν συνιστά πρόβλημα για το δανειστή. Όπως το λένε πολύ σωστά οι Άγγλοι, αν χρωστάτε 1000 ευρώ στην τράπεζά σας και αδυνατείτε να υπηρετήσετε αυτό το χρέος, εσείς έχετε πρόβλημα. Αν όμως έχετε χρέος 10 εκατομμυρίων προς την τράπεζά σας και αναστείλετε την αποπληρωμή του, αυτή θα έχει το πρόβλημα, όχι εσείς.

Θυμηθείτε. Τρεις εβδομάδες μετά την εκλογική νίκη του Σύριζα και τη συγκρότηση της κυβέρνησης του Αλέξη Τσίπρα, η Ελλάδα ήρθε αντιμέτωπη με τη ρητή άρνηση των δανειστών, οι οποίου εκπροσωπούνταν από τον Ολλανδό σοσιαλιστή Γερούν Ντάισελμπλούμ, να ληφθεί υπόψη η λαϊκή βούληση. Το Eurogroup, το οποίο έμελλε πλέον να εκπροσωπήσει την Τρόικα στη διαπραγμάτευση με την κυβέρνηση, δήλωσε εν ολίγοις: « Λίγο με απασχολούν οι εκλογές της 25ης Ιανουαρίου, αποφασίζω ότι 1) συνεχίζετε να αποπληρώνετε το χρέος, 2) παρατείνουμε το πρόγραμμα  λιτότητας ως το τέλος 2015 και μας κάνετε προτάσεις προκειμένου να μας πείσετε ότι είστε καλοί μαθητές, τηρώντας τη λιτότητα και το δρόμο των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων. Όσο για το αν θα επικυρώσουμε τις προτάσεις σας, αυτό θα το δούμε».

Αν ο Τσίπρας ή ο Βαρουφάκης, στο όνομα της ελληνικής κυβέρνησης, είχε αντιστρέψει το πράγμα δηλώνοντας, γύρω στις 20 Φεβρουαρίου: «Δείξαμε καλή πρόθεση κατά τη διαπραγμάτευση η οποία εξελίχθηκε κατά τις τελευταίες τρεις εβδομάδες, δεν μας προσφέρετε απολύτως τίποτα, δεν λαμβάνετε υπόψη σας την εντολή που μόλις λάβαμε από τον ελληνικό λαό, και επομένως αναστέλλουμε την αποπληρωμή, και εφαρμόζουμε την παράγραφο 9 του άρθρου 7 του Κανονισμού 472 της 21ης Μαΐου2013 η οποία ορίζει ότι ένα Κράτος που βρίσκεται υπό οικονομική επιτήρηση υποχρεούται να διενεργήσει λογιστικό έλεγχο του χρέους [5]. Και όσο κρατάει η διαδικασία του λογιστικού ελέγχου, αναστέλλουμε την αποπληρωμή. Θα δούμε έτσι 1) αν θα αποφασίσετε επιτέλους να λάβετε υπόψη σας την ετυμηγορία του ελληνικού λαού και 2) αν ενεργείτε, απέναντί μας, καλή τη πίστη». Αν ο Τσίπρας είχε πράξει έτσι, αυτό θα είχε αντιστρέψει το συσχετισμό δυνάμεων.

Μια τέτοια πράξη χαρακτηρίζεται ως μονομερής ενέργεια αυτοάμυνας. Στις περιπτώσεις όπως αυτή που βίωνε η Ελλάδα, τίποτε θετικό δεν μπορεί να συμβεί, από τη μεριά των δανειστών, χωρίς κάποιες μονομερείς ενέργειες από μέρους των δανειζόμενων.

Τώρα που η ελληνική κυβέρνηση συνθηκολόγησε, τι θα γίνει με το ελληνικό χρέος; Δεν αποκλείεται οι δανειστές να κάνουν μια κάποια – μικρή- κίνηση αν η κυβέρνηση Τσίπρα αποδεχθεί τα φιρμάνια) του Eurogroup και της ΕΚΤ [ Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα], αλλά δεν πρόκειται ποτέ να αποποιηθούν το μεγαλύτερο μέρος του χρέους που απαιτούν από την Ελλάδα, γιατί αποτελεί το μοχλό εκβιασμού τους. Το πιο πιθανό είναι, στην καλύτερη των περιπτώσεων, να προσαρμόσουν το πρόγραμμα αποπληρωμής προκειμένου κάποιες καταληκτικές ημερομηνίες να καθυστερήσουν.

Πρέπει να διαβάσουν όλοι το πόρισμα της Επιτροπής Αλήθειας για το ελληνικό χρέος

Είναι πολύ σημαντικό να διαβάσει κανείς με προσοχή το πόρισμα της Επιτροπής Αλήθειας για το ελληνικό χρέος. Κατεβάστε το δωρεάν, είναι μόλις 65 σελίδων και παρουσιάζει μια σειρά από επιχειρήματα κλειδιά μαζί με ορισμούς.

Τριάντα άτομα, προερχόμενα από έντεκα διαφορετικές χώρες, αποτελούν την Επιτροπή Αλήθειας για το ελληνικό χρέος. Ανάμεσα στα μέλη της συγκαταλέγονται επιφανείς εμπειρογνώμονες του διεθνούς δικαίου, οικονομολόγοι καθώς κι ένας τέως πρόεδρος κεντρικής τράπεζας, ελεγκτές των δημοσιονομικών, πρώην διευθυντικά τραπεζικά στελέχη, εκπρόσωποι των κοινωνικών κινημάτων οι οποίοι διαθέτουν γνώσεις σε πολλούς και διάφορους τομείς και γνωρίζουν εις βάθος την επιρροή των πολιτικών που έχουν επιβληθεί από τους δανειστές στην Ελλάδα.

Μια από τις πρώτες εργασίες που αναλάβαμε ήταν να συζητήσουμε για να συμφωνήσουμε για τους όρους αναφοράς και τους ορισμούς: τι είναι παράνομο χρέος, άνομο χρέος, απεχθές χρέος. Αυτοί οι ορισμοί και όροι αναφοράς, αν και επιδέχονται βελτιώσεως, μπορούν να χρησιμεύσουν για το λογιστικό έλεγχο του χρέους και σε άλλες χώρες.

Η ακύρωση  του χρέους : απαραίτητη, αλλά όχι και επαρκής προϋπόθεση

Η επίλυση του προβλήματος του άνομου χρέους αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για μια ρήξη με τις πολιτικές λιτότητας, αλλά δεν είναι η μόνη. Μια εναλλακτική πρέπει να συμπεριλάβει ένα πλήρες και με συνοχή πλάνο, το οποίο θα συμπεριλαμβάνει:

- το λογιστικό έλεγχο και την αναστολή της αποπληρωμής του χρέους,

- την επίλυση της τραπεζικής κρίσης, η οποία απαιτεί την κοινωνικοποίησή τους (στην Ελλάδα, αυτό έπρεπε να σημαίνει την χρεοκοπία των ιδιωτικών τραπεζών και τη δημιουργία υγιούς κοινωνικοποιημένου δημόσιου τραπεζικού συστήματος, με προστασία των καταθέσεων),

- τη θέσπιση κάποιου συμπληρωματικού νομίσματος,

- δραστικά φορολογικά μέτρα προκειμένου να πληρώσουν οι πλούσιοι και να μειωθεί η φορολογική πίεση στους φτωχούς,

- την κατάργηση των κοινωνικά άδικων μέτρων,

- την παύση των ιδιωτικοποιήσεων, την αποϊδιωτικοποίηση,

- την ενίσχυση των δημόσιων υπηρεσιών,

- την ανακατανομή του χρόνου εργασίας,

- μέτρα για την προώθηση της οικολογικής μετάβασης.
 
Αν πρόκειται για έξοδο από το ευρώ, θα πρέπει να συνδυαστεί η έξοδος με μια νομισματική μεταρρύθμιση αναδιανομής του πλούτου. Πρέπει επίσης να ξεκινήσει μια διαδικασία για να τροποποιηθεί, με δημοκρατικό τρόπο, το Σύνταγμα της χώρας. Στις χώρες μας, πρέπει ταυτόχρονα να αλλάξουμε τους εθνικούς θεσμούς και να επανιδρύσουμε την Ευρώπη. Αυτό απαιτεί την ακύρωση των απαράδεκτων συμφωνιών. Το ζήτημα της διαδικασίας εκπόνησης νέου συντάγματος προϋποθέτει ευρεία λαϊκή συμμετοχή: οι πολίτες πρέπει να γίνουν κύριοι  του πολιτικού ζητήματος και των πολιτικών επιλογών. Και για να γίνουν κύριοι, πρέπει να μπορούν να ξαναγράψουν τα Συντάγματα. Αυτό είναι ένα από τα θετικά μαθήματα που οφείλουμε να πάρουμε από τη Λατινική Αμερική, με τις πλουσιότατες διαδικασίες εκπόνησης συντάγματος, τόσο στη Βενεζουέλα (1999) όσο και στη Βολιβία (2206-2008) ή στον Ισημερινό (2007-2008), οι οποίες επέτρεψαν, εξάλλου, να ενσωματωθούν στο σύνταγμα του Ισημερινού κάποια κρίσιμα σημεία, όπως η ρητή και απόλυτη απαγόρευση κοινωνικοποίησης των ιδιωτικών χρεών.

Πρέπει να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα των ιδιωτικών άνομων χρεών

Στο Βέλγιο ή στη Γαλλία, τα άνομα ιδιωτικά χρέη δεν αποτελούν ακόμα κεντρικό ζήτημα. Όμως στην Ισπανία, αν παραβλέψει κανείς το άνομο χρέος μέσω υποθήκευσης το οποίο απαιτείται από εκατοντάδες χιλιάδες ισπανικές οικογένειες, αφήνει κατά μέρος μια απόλυτη αδικία. Ανάμεσα στο 2008 και το δεύτερο τρίμηνο του 2015, εκδόθηκαν 416.332 εντολές έξωσης σε οικογένειες που δεν κατάφεραν πλέον να εξυπηρετήσουν το δάνειο με υποθήκη που είχαν συνάψει. Οι εξώσεις είναι μια από τις επιπτώσεις της κρίσης, αλλά ο νόμος που τις κάνει νόμιμες είναι πολύ προγενέστερος αυτής. Πρόκειται για τον «Νόμο των υποθηκών» ο οποίος επιβλήθηκε το  1946 με διάταγμα κατά τη δικτατορία του Φράνκο, και παραμένει εν ισχύ.

Πώς ταπεινωμένοι άνθρωποι (αφού είναι υπερχρεωμένοι), εξαπατημένοι από τις τράπεζες, πεταμένοι έξω από το σπίτι τους και, παρ’ όλ’ αυτά, ακόμα υπόλογοι για μέρος του χρέους αυτού, πώς θα μπορούσαν αυτοί οι άνθρωποι να κινητοποιηθούν μαζί μας, ώστε να σταματήσει η αποπληρωμή του δημόσιου χρέους του Κράτους; Αφού νικήθηκαν, στην προσωπική τους ζωή, επειδή δεν υπήρχε ένα αρκετά ισχυρό κίνημα αντίστασης για να εμποδίσει τις εξώσεις, είναι πιθανόν να μην βρουν τη δύναμη να συνεχίσουν τον αγώνα, και να θεωρήσουν ότι το ζήτημα του άνομου δημόσιου χρέους δεν τους αφορά. Ευτυχώς, στην Ισπανία, ένα σημαντικό κίνημα κατά των εξώσεων αναπτύχθηκε από το 2010 κι έπειτα. Το Συντονιστικό των Πληγέντων από τις Υποθήκες πολιτών (PAH) προτάσσει το γεγονός ότι «πολλοί καταχρηστικοί όροι συνόδευσαν τα δάνεια, και [ότι] πολλά υπό υποθήκη αγαθά είχαν υπερεκτιμηθεί προκειμένου να μπουν ως εγγύηση στις υποθήκες αυτές, κι επομένως πρέπει να θεωρηθούν ως τοξικά χρηματοπιστωτικά προϊόντα.

Η Άντα Κολάου, νέα δήμαρχος της Βαρκελώνης από το 2015, έγινε γνωστή ως μια από τους εμπνευστές και διοργανωτές του κινήματος κατά των αναγκαστικών εξώσεων, και πήρε μέρος σε πολλές δράσεις κατάληψης των τραπεζών.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο - όπου η νεοφιλελεύθερη μεταρρύθμιση προχώρησε περισσότερο απ’ ό,τι στην ηπειρωτική Ευρώπη-, με το να παραβλέπει κανείς το θέμα του άνομου χρέους των φοιτητών, του άνομου χρέους των φοιτητών, παραβλέπει ένα  ουσιαστικότατο ζήτημα.  Έτσι και στις ΗΠΑ, όπου το χρέος των φοιτητών ανέρχεται σε πάνω από 1000 δις δολάρια και όπου, από τότε που ξέσπασε η κρίση, περισσότερες από 14 εκατομμύρια οικογένειες έχουν υποστεί έξωση από την κατοικία τους (εκ των οποίων τουλάχιστον 500 000 με παράνομο τρόπο). Αρκετά θύματα, με τη βοήθεια των κοινωνικών κινημάτων (ιδιαίτερα των Strike Debt), αντέδρασαν, οργανώθηκαν για να αντιμετωπίσουν τους δικαστικούς κλητήρες και να αρνηθούν την έξωση [7]. Χιλιάδες αγωγές υποβλήθηκαν κατά των τραπεζών. Στη περίοδο 2010-2015, οι αρχές των ΗΠΑ υπέγραψαν συμφωνίες με τις τράπεζες προκειμένου να τις γλυτώσουν από την καταδίκη για το σκάνδαλο των δανείων με υποθήκη και των παράνομων εξώσεων. Αρκούσε οι τράπεζες να πληρώσουν ένα απλό πρόστιμο.

Στο Βέλγιο, ακόμα κι αν η προβληματική των υπερχρεωμένων και φτωχοποιημένων νοικοκυριών δεν έχει λάβει τόσο δραματικές διαστάσεις όσο στις ΗΠΑ, στην Ελλάδα ή στην Ισπανία, 352.270 άτομα δεν κατάφεραν να αποπληρώσουν τα χρέη τους (από λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος, υγραερίου, υποθήκες, κλπ) το 2015 και το μέσο ποσοστό χρέους (σε συσχέτιση με το εισόδημα) αυξάνεται σταθερά από την αρχή της κρίσης. Φυσικά, η λιτότητα συμβάλλει στην επιβάρυνση του χρέους των πιο ευπαθών νοικοκυριών. Παίρνοντας ως αφετηρία τη διαπίστωση ότι το πρόβλημα της υπερχρέωσης είναι αδύνατον να επιλυθεί κατά τρόπο ατομικό, μια καινούργια πρωτοβουλία ξεκίνησε στις αρχές του χρόνου για να θέσει το ζήτημα ενός λογιστικού ελέγχου και της διαγραφής των άνομων ιδιωτικών χρεών. Η πρωτοβουλία αυτή συγκεντρώνει γύρω από το τραπέζι το CADTM, το Βαλλωνικό Δίκτυο Αγώνα κατά της Φτώχειας, το Κέντρο Υποστήριξης στην υπηρεσία διαμεσολάβησης χρεών στις Βρυξέλλες, άλλους συλλόγους καθώς και υπερχρεωμένα άτομα.

Αν αφήσει κανείς τις πλέον βιομηχανοποιημένες χώρες, διαπιστώνει ότι το  πρόβλημα των άνομων ιδιωτικών χρεών αποτελεί επίσης πρόκληση για τα κινήματα που αντιπαλεύουν το σύστημα-χρέος. Στην Ινδία, πάνω από 300 000 υπερχρεωμένοι αγρότες αυτοκτόνησαν στη διάρκεια των τελευταίων 15 χρόνων. Στο Μαρόκο, τα θύματα του καταχρηστικού μικροδανεισμού οργανώνονται με τη βοήθεια του ATTAC/CADTM Mαρόκου.

Συμπέρασμα

Δεν είναι ώρα για αμφιταλαντεύσεις όσον αφορά τις δυνατότητες διαπραγμάτευσης με τους δανειστές των άνομων χρεών. Είναι σαφές, εδώ και πολλά χρόνια, ότι δεν αναζητούν ούτε συμβιβασμό, ούτε φιλικό διακανονισμό, αλλά ξεκάθαρα την κινητοποίηση όλων των δυνατών μέσων προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Και αυτό, ανεξάρτητα από το ανθρώπινο κόστος που πληρώνουν ήδη οι λαοί, από την Αθήνα ως το Δελχί, από τα αμερικανικά πανεπιστήμια ως τους δρόμους του Μπαμακό. Δεν μπορούμε επίσης να βασιστούμε τυφλά στην καλή θέληση των πολιτικών κομμάτων της ριζοσπαστικής αριστεράς, ακόμα κι όταν ενσαρκώνουν μια πολύ σπάνια, πλέον, ελπίδα – και ο Σύριζα είναι η θλιβερή του απόδειξη. Μόνο η μαζική κινητοποίηση, γύρω από ισχυρές διεκδικήσεις, θα μπορέσει να φέρει μια πραγματική και βιώσιμη αλλαγή προς μια πιο ίση κοινωνία η οποία θα σέβεται τη φύση και τα θεμελιώδη δικαιώματα όλων των ανθρώπινων όντων.

Σημειώσεις

[1] Το κείμενο αυτό εκπονήθηκε με βάση την προφορική εισήγησή μου στην Ευρωπαϊκή Σύσκεψη Πολιτών για το Χρέος η οποία έλαβε χώρα την 16η Οκτωβρίου 2015 στις Βρυξέλλες. Βλ. τη γενική αναφορά της ημερίδας. Ο υποφαινόμενος ευχαριστεί θερμά τους Noémie Cravatte, Damien Millet, Rémi Vilain, Brigitte Ponet, Jérémie Cravatte και Pierre Gottiniaux για τη συνεργασία τους.

[2] Βλ. Éric Toussaint, « Si un gouvernement Syriza appliquait à la lettre un règlement de l’UE sur la dette » (αν μια κυβέρνηση Σύριζε εφάρμοζε κατά γράμμα έναν κανονισμό της ΕΕ για το χρέος), δημοσιεύτηκε την 22 Ιανουαρίου 2015

[4] Για μια ανάλυση αυτού από τον υποφαινόμενο, βλ Eric Toussaint, « Grèce : pourquoi la capitulation ? Une autre voie est possible (κείμενο του βίντεο με επεξηγητικές σημειώσεις, στα γαλλικά)», δημοσιεύτηκε την 27η Αυγούστου 2015

[5] « Κάθε Κράτος μέλος το οποίο υπάγεται σε πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής πραγματοποιεί πλήρη έλεγχο των δημοσιονομικών του, ούτως ώστε, μεταξύ άλλων, να εκτιμηθούν οι λόγοι οι οποίοι επέφεραν τη συσσώρευση των υπερβολικών επιπέδων δανεισμού καθώς και να εντοπιστεί κάθε πιθανή παρατυπία».

Μετάφραση: Marie-Laure VEILHAN