Ο Πούτιν στην Ουκρανία,

ο πόλεμος εν ονόματι του φύλου

των Lénaïg Bredoux και Mathieu Magnaudeix

Από την αρχή της σύγκρουσης, ο Ρώσος πρόεδρος έχει καταγγείλει πολλές φορές τις "υποτιθέμενες έμφυλες ελευθερίες" που είναι της μόδας στη Δύση και που η Ευρώπη θα ήθελε να προωθήσει στην Ουκρανία. Αυτή η ρητορική βρίσκεται στη καρδιά της πολιτικής του δράσης και του αυταρχικού του οράματος για τον κόσμο.

Μέσα στον κατακλυσμό της προπαγάνδας του Κρεμλίνου, η εμμονή του Βλαντιμίρ Πούτιν με τις "υποτιθέμενες έμφυλες ελευθερίες" έχει περάσει σχεδόν απαρατήρητη. Ωστόσο, ο Ρώσος πρόεδρος την έχει καταστήσει ένα από τα επιχειρήματα που δικαιολογούν, στα μάτια του, την εσωτερική και εξωτερική πολιτική του, ακόμα και την εισβολή στην Ουκρανία.

Στις 25 Μαρτίου, μεσούντος του πολέμου, ο Πούτιν βρήκε το χρόνο στη διάρκεια μιας τελετής απονομής βραβείων τέχνης μέσω τηλεδιάσκεψης, να επιτεθεί στην « cancel culture » ή "κουλτούρα της ακύρωσης" που κυριαρχεί στη Δύση, επικαλούμενος τί έπαθε η J. K. Rowling για να υποστηρίξει τα λεγόμενα του : "Δεν ικανοποίησε τους οπαδούς των υποτιθέμενων έμφυλων ελευθεριών", δήλωσε ο Ρώσος πρόεδρος. Και στη συνέχεια τόλμησε να κάνει έναν παραλληλισμό με τις κυρώσεις κατά της χώρας του: "Και σήμερα προσπαθούν να « cancel » (να ακυρώσουν) τη χώρα μας".

Ο Πούτιν προκάλεσε τότε την άμεση απάντηση της Ρόουλινγκ στο Twitter: "Είναι καλύτερα οι επικρίσεις για τη δυτική κουλτούρα ακύρωσης να μην γίνονται από εκείνους που σφάζουν αμάχους".

Λίγες ημέρες νωρίτερα, ο Πούτιν είχε επίσης αναφερθεί στους "ημεδαπούς προδότες" στο ρωσικό έδαφος, λέγοντας "Δεν κρίνω αυτούς που έχουν μια βίλα στο Μαϊάμι ή στη Γαλλική Ριβιέρα, που δεν μπορούν να κάνουν χωρίς φουά γκρα, στρείδια ή αυτές τις υποτιθέμενες "έμφυλες ελευθερίες ".

Ουκρανία, μια γυναίκα προς υποταγή

Στα μάτια του Κρεμλίνου, η Ρωσία έχει εμπλακεί σε μια πολιτιστική μάχη με τη Δύση και την Ευρώπη -που περιγράφεται ως "Gayropa" από τον Βλαντιμίρ Πούτιν- οι οποίες είναι αποδυναμωμένες και διεφθαρμένες από τα φεμινιστικά και ΛΟΑΤΚΙΑ+ κινήματα. Αυτή η μάχη διεξάγεται επίσης στην Ουκρανία, όπου τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί κινητοποιήσεις για ίσα δικαιώματα ανάλογα με το φύλο και τον σεξουαλικό προσανατολισμό.

"Στην ίδια την Ουκρανία, κατά τη διάρκεια της Πορτοκαλί Επανάστασης του 2004, μισάνοιξε ένας χώρος για την προώθηση της ισότητας των φύλων και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων", θυμάται ο ερευνητής της Σχολής Πολιτικών Επιστημών Maxime Forest. Ένα παράδειγμα είναι η Femen, μια φεμινιστική ομάδα που ιδρύθηκε το 2008 στην Ουκρανία και έχει πλέον εδραιωθεί σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας.

"Κατά τη διάρκεια του Euromaidan [της ουκρανικής επανάστασης του 2014 - σημείωση του συντάκτη], τα ζητήματα που έθεσαν αυτά τα κινήματα βρήκαν μια άνευ προηγουμένου απήχηση, η οποία αμφισβητήθηκε γρήγορα από τον υβριδικό πόλεμο που εξαπέλυσε η Ρωσία για τον έλεγχο του Donbass, μιας περιοχής που έχει συνδεθεί με τον αρσενικό μύθο του Σταχανοβίτη", αναφέρει ο Forest σε πρόσφατο άρθρο του με τίτλο "Ουκρανία: Ο πόλεμος των φύλων του Βλαμίντιρ Πούτιν".

Όμως, συνεχίζει, "ούτε το βάρος των υπερεθνικιστικών κομμάτων ούτε οι επιθέσεις εναντίον φεμινιστριών και ΛΟΑΤΚΙ ακτιβιστριών στην Ουκρανία εμπόδισαν την έναρξη μιας δημόσιας συζήτησης για τη θέση των σεξουαλικών μειονοτήτων στο στρατό ή των γυναικών στην εθνική αφήγηση".

Μέσα σε μια τέτοια ατμόσφαιρα, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν αναφέρθηκε στον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, τον Ουκρανό πρόεδρο - ο οποίος είναι και Εβραίος – σαν να ήταν γυναίκα και σαν γυναίκα που πρέπει να υποταχθεί. Η φράση, η οποία λέχθηκε στις 8 Φεβρουαρίου, δύο εβδομάδες πριν από την έναρξη του πολέμου, μεταφράστηκε διαφορετικά σύμφωνα με τα μέσα ενημέρωσης: "Είτε σου αρέσει είτε όχι, ομορφούλα μου, θα πρέπει να το ανεχτείς", ή "είτε σου αρέσει είτε όχι, θα πρέπει να το υπομείνεις, ομορφούλα μου".

Και στις δύο περιπτώσεις, ο υπαινιγμός είναι σεξιστικός και διαποτισμένος από την κουλτούρα του βιασμού, παρά τις μετέπειτα διαψεύσεις του Κρεμλίνου. Η δήλωση προκάλεσε την απάντηση της εκπροσώπου του Λευκού Οίκου Jen Psaki: "Οποιοδήποτε αστείο σχετικά με τον βιασμό θα εξόργιζε οποιονδήποτε στην κυβέρνησή μας".

"Ο τρόπος με τον οποίο μιλάει για τον Ζελένσκι και τη χώρα του ισοδυναμεί με το να κάνει την Ουκρανία πόρνη της Ευρώπης. Αυτό βρίσκεται στην καρδιά της ανδροκρατικής ρητορικής του Βλαντιμίρ Πούτιν", αναλύει η ερευνήτρια Marie-Cécile Naves, συγγραφέας του βιβλίου La Démocratie féministe. Réinventer le pouvoir (Calmann-Lévy, 2020). Σύμφωνα με την ερευνήτρια, ο Ρώσος πρόεδρος είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους αυτού που αποκαλείται "ηγεμονικός ανδρισμός", μια έννοια που επινόησε η Αυστραλή ερευνήτρια Raewyn Connell.

 « Αυτή η μορφή ηγεσίας ενσαρκώνεται με πολύ στερεότυπο τρόπο από ορισμένους εθνικολαϊκιστές ηγέτες, όπως ο πρόεδρος της Βραζιλίας Jair Bolsonaro ή ο πρώην πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Donald Trump, αλλά και από τον Vladimir Putin, ο οποίος δεν διστάζει να αυτο-προβάλεται στη διάρκεια έντονων αθλητικών επιδείξεων ή στρατιωτικών ασκήσεων", υπενθυμίζει η Clémence Deswert, διδακτορική φοιτήτρια πολιτικών επιστημών στο Université Libre de Bruxelles.

Ο ανδρισμός ως "πολιτική αξία"

"Για τον Πούτιν, υπάρχει μόνο ένας τρόπος να είσαι άνδρας: να μην είσαι γκέι, να μην είσαι τρανς. Πρόκειται για έναν υπερανδρισμό που καταπιέζει άλλους ανδρισμούς", αναλύει η Ρουθ Μπεν Γκιάτ, ιστορικός, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και συγγραφέας του βιβλίου "Strongmen: from Mussolini to the Present" (Norton & Company, 2020), ένα δοκίμιο για τη φύση των αυταρχικών καθεστώτων, από τη φασιστική Ιταλία έως τον Ντόναλντ Τραμπ, μέσω του Μπολσονάρου και του Πούτιν.

"Προσπάθησε να δημιουργήσει μια λατρεία της προσωπικότητάς του. Παρουσιάζεται ως άνθρωπος του λαού, αλλά και ως Σούπερμαν του οποίου το πεπρωμένο είναι να σώσει το ρωσικό έθνος. Ποζάρει χωρίς μπλούζα, χρησιμοποιώντας το γυμνό στήθος του, όπως έκανε ο Μουσολίνι πριν από αυτόν, όπως κάνει και ο Μπολσονάρου, όπως έκανε και ο Τραμπ κατά κάποιον τρόπο, δημοσιεύοντας μια ψεύτικη φωτογραφία με το κεφάλι του πάνω στο σώμα του Ράμπο που υποδύεται ο Σιλβέστερ Σταλόνε".

Πράγματι, θυμάται κανείς τις πολυάριθμες εικόνες, φωτογραφίες ή βίντεο που δείχνουν τον Ρώσο πρόεδρο χωρίς μπλούζα πάνω σε άλογο, κυνηγώντας ή ψαρεύοντας, ή με ένα κιμονό του τζούντο, που αποκαλύπτει ένα μυώδες σώμα.

Τα τελευταία χρόνια, ο Ρώσος πρόεδρος έχει επίσης διοργανώσει ένα είδος φαλοκρατικής διεθνούς, "μια διεθνή ενάντια στο φύλο", όπως το θέτει η Marie-Cécile Naves. Το 2020, ο Πούτιν και ο Μπολσονάρου συνεχάρησαν ο ένας τον άλλον για τον ανδρισμό τους: ο Βραζιλιάνος, ο οποίος είχε καλέσει τη χώρα του να σταματήσει να είναι "χώρα πούστηδων" απέναντι στο Κόβιντ, ανέβασε στα κοινωνικά δίκτυα ένα βίντεο στο οποίο ο Ρώσος εξήρε τις "αρσενικές του ιδιότητες".

Το 2006, ο Πούτιν είχε επαινέσει τον ισραηλινό πρόεδρο Μοσέ Κατσάβ, ο οποίος κατηγορήθηκε για βιασμό - έκτοτε καταδικάστηκε σε επτά χρόνια φυλάκισης. "Δεν θα το περίμενα ποτέ αυτό από αυτόν. Μας εξέπληξε όλους και όλοι τον ζηλεύουμε", δήλωσε ο Ρώσος πρόεδρος. Στη συνέχεια πρόσθεσε, με το πρόσχημα πως ήταν για πλάκα: "Αποδείχθηκε ότι ήταν ένας δυνατός άνδρας, βίασε δέκα γυναίκες".

Ένας αδυσώπητος αγώνας κατά των δικαιωμάτων των γυναικών και των LGBTQ+

Η σκηνοθεσία αυτού του "ηγεμονικού ανδρισμού" συνοδεύεται στη Ρωσία από μια εξαιρετικά βίαιη πολιτική ενάντια στις γυναίκες και τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. "Αντιμέτωπος με την αμφισβήτηση της επανεκλογής του το 2012, την έκανε πυρήνα της άσκησης της εξουσίας του", λέει ο Maxime Forest, καθηγητής-ερευνητής στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών.

Εκείνη την εποχή, το καθεστώς αμφισβητείται από την κινητοποίηση της ομάδας Pussy Riots και από τη διεθνή υποστήριξη που προκαλεί. Και τότε, η Ευρωπαϊκή Ένωση κατηγορείται ότι εργάζεται για την "εκ των άνωθεν καταστροφή των παραδοσιακών αξιών" στη Ρωσία.

« Ο Πούτιν παρατήρησε επίσης τότε ότι οι φεμινιστικές και ΛΟΑΤ κινητοποιήσεις, μεταξύ άλλων και στη Ρωσία, είχαν μια πραγματική αποσταθεροποιητική ικανότητα", εξηγεί η πολιτική επιστήμονας Marie-Cécile Naves. Τις φοβάται ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή, ως προς την ικανότητά τους να οργανώνονται, να έχουν αντίκτυπο στην υπόλοιπη κοινωνία και να προβάλλονται στα μέσα ενημέρωσης.

Ο λόγος του Κρεμλίνου εγγράφεται επίσης σε ένα πλαίσιο όπου πολλές ευρωπαϊκές χώρες συζητούν τα τελευταία χρόνια για το γάμο για τα ομόφυλα ζευγάρια. Ο Πούτιν "καβάλησε ένα άλογο μάχης που θα του επιτρέψει να συνενώσει όλη τη συντηρητική Ευρώπη: τον αγώνα κατά της "ομοφυλοφιλικής κουλτούρας", υπενθυμίζει ο Michel Eltchaninoff στο βιβλίο του Dans la tête de Vladimir Poutine (Actes Sud, 2015, μόλις επανεκδόθηκε).

Το 2013, το ρωσικό κοινοβούλιο, η Δούμα, απαγορεύει την "ομοφυλοφιλική προπαγάνδα". Το 2017 αποποινικοποιεί μεγάλο μέρος της βίας κατά των γυναικών. Το 2020, το Σύνταγμα τροποποιήθηκε για να διευκρινίσει ότι ο γάμος είναι η ένωση μεταξύ "ενός άνδρα και μιας γυναίκας".

Ο Πούτιν κάνει όλο και πιο πολλές ομοφοβικές, τρανσφοβικές και σεξιστικές δηλώσεις. Πέρυσι αναφέρθηκε στην τρανς-ταυτότητα ως "σκοταδισμό": "Έχω μια παραδοσιακή προσέγγιση: η γυναίκα είναι γυναίκα, ο άνδρας είναι άνδρας".

Το 2020, στις 8 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων της Γυναίκας, εγκωμίαζε εκείνες που "με έναν φανταστικό τρόπο [...] καταφέρνουν να κάνουν τα πάντα: να διατηρούν την άνεση του σπιτιού, να πετυχαίνουν στην εργασία και στις σπουδές και ταυτόχρονα να παραμένουν αξιολάτρευτες, όμορφες και θηλυκές".

Το 2019, στη σύνοδο κορυφής της G20 στην Ιαπωνία, αγανακτούσε που "σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, οι γονείς ενημερώνονται ότι τα κορίτσια δεν μπορούν πλέον να φορούν φούστες στο σχολείο". Αυτό είναι ψέμα. Ο Ρώσος πρόεδρος συνέχισε: "Υπάρχουν όλα τα είδη των πραγμάτων τώρα: πέντε ή έξι φύλα έχουν εφευρεθεί [...]. Δεν καταλαβαίνω καν τι είναι. »

Μια ρητορική που έρχεται από μακριά

Στην πραγματικότητα, λέει η Αμερικανίδα ιστορικός Ρουθ Μπεν Γκιάτ, "ο φαλοκρατισμός είναι ένα από τα βασικά στοιχεία του αυταρχισμού, και αυτό έχει συχνά ξεχαστεί στις ιστορικές αναλύσεις του φασισμού και της προπαγάνδας. "Όλα περιστρέφονται γύρω από τον ηγέτη, αυτός δίνει το παράδειγμα, αυτός βρίσκεται στην κορυφή μιας κάθετης εξουσίας, είναι ο μόνος απρόσιτος. Είναι αυτός που ελέγχει τους πάντες και δεν δίνει λογαριασμό σε κανένα. Αυτός είναι ο ίδιος ο ορισμός του φαλοκρατισμού", υποστηρίζει.

Αυτή η "αποθέωση του αρσενικού που είναι πολύ παρούσα στον φασισμό", σύμφωνα με τη Marie-Cécile Naves, έχει επίσης τις ρίζες της στη ρωσική ιστορία. « Η εικονογραφία του ισχυρού άνδρα που εξουσιάζει τη φύση και τα στοιχεία, που είναι ανίκητος, είναι το σώμα του τσάρου που ήθελε να δείξει το αήττητο του έθνους", εξηγεί. « Το είδαμε αυτό και στον Στάλιν ».

Ο ερευνητής Maxime Forest επισημαίνει "την επιρροή του στοχαστή Ivan Iline", ο οποίος "όρισε το ρωσικό έθνος μέσα από το πρίσμα μιας ανελέητης πάλης μεταξύ του λαού ως οργανισμού και του ηθικού σχετικισμού που συνδέεται με τον θρίαμβο του ατόμου, ο οποίος είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της Δύσης". Είναι αυτός ο Ρώσος φιλόσοφος, που γεννήθηκε το 1883 και πέθανε το 1954 και απελάθηκε από τους Σοβιετικούς το 1922, που βρίσκεται στη καρδιά της σκέψης του Βλαντιμίρ Πούτιν.

Είχε κι εκείνος απόλυτη εμμονή με τα ζητήματα του φύλου -τα οποία δεν είχαν ακόμη ονομαστεί έτσι. Ο Αμερικανός ιστορικός Τίμοθι Σνάιντερ, σε ένα άρθρο του στο New York Review of Books, υπενθυμίζει ότι ο Iline προβάλλει το "σεξουαλικό του άγχος". Τονίζει τους παραλληλισμούς μεταξύ του φιλοσόφου και του Ρώσου προέδρου.

"Ο Iline πρώτα αποκάλεσε τη Ρωσία ομοφυλόφιλη, μετά πήγε σε θεραπεία με τη φίλη του και μετά έριξε το φταίξιμο στο Θεό. Ο Πούτιν πρώτα υπέβαλλε τον εαυτό του σε πολυετείς φωτογραφήσεις με γυμνό το στέρνο [...], στη συνέχεια χώρισε τη σύζυγό του και στη συνέχεια κατηγόρησε την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη ρωσική ομοφυλοφιλία. Ο Iline σεξουαλικοποίησε αυτό που βίωσε ως ξένες απειλές. Η Τζαζ, για παράδειγμα, ήταν μια συνωμοσία για την πρόκληση πρόωρης εκσπερμάτισης. Όταν οι Ουκρανοί άρχισαν να διαδηλώνουν στα τέλη του 2013 για ένα ευρωπαϊκό μέλλον για τη χώρα τους, τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης απάντησαν επισείοντας το φάσμα μιας "ομοδικτατορίας"".

(δημοσιεύτηκε στην « ανεξάρτητη και συμμετοχική γαλλική ιστοσελίδα πληροφόρησης Mediapart »)

Μετάφραση-επιμέλεια: Γ. Μητραλιάς