Η "πορεία για τη δικαιοσύνη" του Πριγκόζιν:
τι συνέβη και τι μπορεί να συμβεί;

της εκδοτικής συλλογικότητας После*
(26 Ιουνίου 2023)

Τα γεγονότα της 23ης και 24ης Ιουνίου χαρακτηρίζονται ήδη ως η σοβαρότερη εσωτερική πολιτική πρόκληση για το καθεστώς Πούτιν.

Μέσα σε λίγες ώρες, οι μονάδες του Βάγκνερ κατάφεραν με ελάχιστη αντίσταση να πάρουν τον έλεγχο του Ροστόφ στο Ντον και του Βορονέζ, μεγάλων πόλεων στη νότια Ρωσία. Έφτασαν επίσης σε απόσταση λίγων εκατοντάδων χιλιομέτρων από τη Μόσχα.

Αναγγέλλοντας την έναρξη στρατιωτικής εξέγερσης, ο αρχηγός των Βάγκνερ, Γιεβγκένι Πριγκόζιν, αμφισβήτησε ανοιχτά την αναγκαιότητα της εισβολής στην Ουκρανία, απαίτησε την απομάκρυνση της στρατιωτικής ηγεσίας της Ρωσίας και δήλωσε ότι στόχος του ήταν η αποκατάσταση της "δικαιοσύνης".

Αν και η σύγκρουση επιλύθηκε με μικρή αιματοχυσία, φαίνεται ότι υπονόμευσε για πάντα την υπόσχεση του Πούτιν για σταθερότητα και ενότητα του καθεστώτος.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Πριγκόζιν είναι ένας εγκληματίας πολέμου και ένας καιροσκόπος που επιδιώκει τα προσωπικά του συμφέροντα. Τους μήνες που προηγήθηκαν της ανταρσίας, ο Πριγκόζιν έκανε πολλές δηλώσεις με τις οποίες επέκρινε τη ρωσική στρατιωτική ηγεσία ότι προσπαθούσε να πάρει τον έλεγχο των μονάδων του Βάγκνερ που αποτελούνται από πρώην Ρώσους κρατούμενους και απόστρατους αξιωματικούς του στρατού.

Ο Γιεβγκένι Πριγκόζιν, που οφείλει την καριέρα του στην προστασία του από τον Πούτιν και έχει εκτεταμένες διασυνδέσεις στον κρατικό μηχανισμό ασφαλείας, αποδείχθηκε ότι γνώριζε καλύτερα από κάθε άλλον τις αδυναμίες του καθεστώτος και πόσο ευάλωτη είναι η "αλυσίδα διοίκησης" του Πούτιν.

Οι στρατηγοί Σουροβίκιν και Αλεξέγιεφ, οι οποίοι διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στη λεγόμενη "ειδική στρατιωτική επιχείρηση" στην Ουκρανία, κάλεσαν δημοσίως τον Πριγκόζιν να "συνέλθει" και να "επιλύσει το ζήτημα ειρηνικά".

Το μεγαλύτερο μέρος του στρατού διατήρησε σιωπηλή ουδετερότητα απέναντι στους αντάρτες. Ο υπουργός Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού και ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Βαλέρι Γκεράσιμωφ, τους οποίους ο Πριγκόζιν ζήτησε να συναντήσει, δεν σχολίασαν ποτέ τι συνέβαινε και εξαφανίστηκαν.

Πρέπει να σημειωθεί ότι οι προκηρύξεις που μοιράστηκαν από τον Βάγκνερ δεν απαιτούσαν μόνο τις παραιτήσεις τους, αλλά και την άμεση παραπομπή των Σοϊγκού και Γκεράσιμωφ σε στρατοδικείο με την κατηγορία της βάναυσης μεταχείρισης των στρατιωτών, του κακού εφοδιασμού του στρατού και της απόκρυψης της αλήθειας για την πορεία του πολέμου.

Το πρωί της 24ης Ιουνίου, ο Βλαντίμιρ Πούτιν απηύθυνε επείγουσα πεντάλεπτη ομιλία προς το έθνος. Αποκάλεσε την εξέγερση του Βάγκνερ "μαχαιριά στην πλάτη" του ρωσικού στρατού, αλλά δεν ανέφερε κάποια συγκεκριμένη ενέργεια για τη συντριβή της.

Ο Πούτιν τόνισε τις ηθικές και πολιτικές διαστάσεις της ανταρσίας και την αποκάλεσε προδοσία που αξίζει την πιο σκληρή απάντηση. Κατηγόρησε τους στασιαστές ότι έφεραν τη Ρωσία στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου και στρατιωτικής ήττας.

Ωστόσο, ο Ρώσος πρόεδρος δεν ανάφερε ονόματα, αποκαλύπτοντας την έλλειψη προετοιμασίας και την αβεβαιότητά του για την κατάσταση. Οι φάλαγγες των βαγκνερικών μαχητών, αποτελούμενες από χιλιάδες άνδρες, διέσχισαν μια τεράστια απόσταση σε λιγότερο από μία ημέρα και σταμάτησαν οικειοθελώς 200 χιλιόμετρα από τη Μόσχα.

Την ίδια στιγμή, ο πρόεδρος Πούτιν φέρεται να έφυγε εσπευσμένα από την πρωτεύουσα, μαγνητοσκοπώντας τις ομιλίες του από την απομακρυσμένη εξοχική κατοικία του στο Βαλντάι (κοντά στο Νόβγκοροντ, σ.σ.). Περιφερειακοί κυβερνήτες και φιλοκρεμλινικοί πολιτικοί ορκίστηκαν πίστη στον πρόεδρο και τη συνταγματική τάξη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λίγες μόνο ώρες μετά το ξέσπασμα της ανταρσίας.

Όπως ήταν αναμενόμενο, ορισμένες δυνάμεις, παρατάξεις και πολίτες δεν ακολούθησαν το κάλεσμα του προέδρου να αντισταθούν στους προδότες και εξέφρασαν την υποστήριξή τους στους στασιαστές. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονταν νεοναζί και των δύο πλευρών: το Ρωσικό Σώμα Εθελοντών που πολεμά στο πλευρό των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων και η ομάδα σαμποτάζ Rusich, η οποία έχει εμπλακεί σε ένοπλη σύγκρουση με την Ουκρανία ως πράκτορας του ρωσικού καθεστώτος από το 2014.

Ο Πριγκόζιν απάντησε απερίφραστα στο μήνυμα του Πούτιν. Είπε ότι ο πρόεδρος έκανε "λάθος" για την προδοσία του Βάγκνερ, αποκάλεσε τον εαυτό του και τους μαχητές του "πατριώτες του έθνους", κατηγόρησε αξιωματούχους της Μόσχας για διαφθορά και αρνήθηκε να υποχωρήσει.

Προσπαθώντας να διευρύνει την υποστήριξή του, ο Πριγκόζιν εξέφρασε δύο ισχυρισμούς χαρακτηριστικούς της αντιπολίτευσης κατά του Πούτιν: οι ρωσικές περιφέρειες πρέπει να αντιταχθούν στη Μόσχα για την απαλλοτρίωση των πόρων της χώρας και η ρωσική ηγεσία αποτελείται από απατεώνες και διεφθαρμένους αξιωματούχους και πρέπει να αποκαλυφθεί και να οδηγηθεί στη δικαιοσύνη.

Αν και ο Πριγκόζιν στηρίχθηκε αποκλειστικά σε ένοπλες μονάδες, το πρόγραμμα που ανακοινώθηκε υποτίθεται ότι θα έδινε λαϊκή νομιμοποίηση στο πραξικόπημα.

Ο πληθυσμός του Ροστόφ επί του Ντον χαιρέτισε τους μαχητές του Βάγκνερ ως ήρωες, αποδεικνύοντας ότι τα συνθήματα του Πριγκόζιν μπορούσαν να κερδίσουν μαζική υποστήριξη. Η απόπειρα ανταρσίας του Βάγκνερ αποκάλυψε επίσης την απροθυμία των υπηρεσιών ασφαλείας να παρέμβουν ενεργά στην κατάσταση.

Η "πορεία για τη δικαιοσύνη" του Πριγκόζιν έληξε τόσο απροσδόκητα όσο είχε ξεκινήσει.

Ο δικτάτορας της Λευκορωσίας Λουκασένκο μεσολάβησε για μια συμφωνία μεταξύ του Βάγκνερ και του Κρεμλίνου. Σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας, ο Πριγκόζιν θα απέσυρε τις στασιαστικές μονάδες του και θα γλίτωνε την τιμωρία για τις υποτιθέμενες "ένοπλες ενέργειες".

Οι συμφωνίες με τον Λουκασένκο φαίνεται επίσης να περιλαμβάνουν μυστικές διατάξεις που παρέχουν στον Βάγκνερ κάποια αυτονομία και θέτουν το πλαίσιο για περαιτέρω σχέσεις με τη στρατιωτική ηγεσία.

Την συμφωνία εγγυήθηκε ο "λόγος του προέδρου της Ρωσίας", όπως δήλωσε αργότερα ο εκπρόσωπος του Πούτιν Ντμίτρι Πεσκόφ. Με άλλα λόγια, το κοινό κρατείται στο σκοτάδι σχετικά με τους όρους και το περιεχόμενο αυτών των ανεπίσημων συμφωνιών.

Παρόλο που όλες οι ρωσικές στρατιωτικές μονάδες και οι απλοί πολίτες κλήθηκαν να αντισταθούν στους αντάρτες, η κρίση επιλύθηκε με μια συνωμοτική συμφωνία μεταξύ δύο εγκληματιών πολέμου, με τον δυνάστη της Λευκορωσίας να παίζει το ρόλο του μεσολαβητή και του διαιτητή.

Αν και οι συνέπειες αυτών των γεγονότων είναι δύσκολο να προβλεφθούν, είναι ήδη σαφές ότι άλλαξαν για πάντα το πολιτικό σύστημα του Πούτιν.

Αν αυτή η απόπειρα στρατιωτικής εξέγερσης ήταν τόσο επιτυχής, γιατί αυτό το παράδειγμα να μην μπορεί να εμπνεύσει μελλοντικές προσπάθειες να βασιστούν στην επιτυχία του;

Οι αντιφάσεις στο εσωτερικό των ρωσικών ελίτ διαχύθηκαν από τα μέσα ενημέρωσης στην πραγματικότητα των ρωσικών πόλεων και των ενόπλων δυνάμεων.

Όλος ο κόσμος έγινε μάρτυρας του γεγονότος ότι αυτές επιλύθηκαν (προσωρινά) έξω από οποιονδήποτε νομικό πλαίσιο με τον συμβιβασμό που εγγυάται ο “λόγος του Πούτιν”.

Στη Ρωσία, το κράτος δικαίου έχει δώσει τη θέση του στους μαφιόζικους κώδικες. Τα λόγια που υποστηρίζονται από τη βία είναι ισχυρότερα από τις δηλώσεις του εισαγγελέα ή ακόμη και του προέδρου για επικείμενη τιμωρία.

Ο πόλεμος που εξαπόλυσε το καθεστώς Πούτιν γίνεται όλο και πιο προφανής απειλή για τη σταθερότητά του και θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην τελική κατάρρευσή του. Ποια μορφή θα πάρει αυτή η κατάρρευση; Και θα μπορούσαν οι φοβισμένες και αποδυναμωμένες ρωσικές μάζες να βγουν στο προσκήνιο; Αυτά τα ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά.

*Το После (Μετά) είναι ένας δικτυακός τόπος προβληματισμού στα ρωσικά και στα αγγλικά που δημιουργήθηκε τον Μάιο του 2022, σχετικά με τα ερωτήματα για την Ουκρανία και τη Ρωσία που εγείρει ο πόλεμος στην Ουκρανία.

Επιμέλεια Γιώργος Μητραλιάς