Ερνέστ Μαντέλ
Υλικές, κοινωνικές και ιδεολογικές προϋποθέσεις της ναζιστικής γενοκτονίας
1. Αυτό που κατέστησε δυνατό το Ολοκαύτωμα - ένα γεγονός μοναδικό στην ιστορία μέχρι σήμερα - ήταν πρώτα και κύρια η υπερ-ρατσιστική ιδεολογία στη βιολογική της παραλλαγή (μια ακραία μορφή κοινωνικού δαρβινισμού). Σύμφωνα με αυτό το δόγμα, υπάρχουν "υπανθρώπινες φυλές" (Untermenschen), η εξόντωση των οποίων είναι δικαιολογημένη και μάλιστα απαραίτητη. Για τους υποστηρικτές αυτής της ιδεολογίας, οι Εβραίοι ήταν "παράσιτα προς εξόντωση", οι μαύροι ήταν "πίθηκοι", οι "μόνοι καλοί Ινδοί είναι οι νεκροί Ινδοί" κ.λπ. Το δόγμα του ακραίου βιολογικού ρατσισμού δεν πέφτει έτσι απλά από τον ουρανό. Η υλική του βάση βρίσκεται σε κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές πρακτικές που αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες ανθρώπινες ομάδες με τόσο απάνθρωπο τρόπο, ώστε η ανάγκη της ιδεολογικής δικαιολόγησης -η ιδεολογία της απανθρωποποίησης- και της "εξουδετέρωσης" της ένοχης συνείδησης και του αισθήματος ατομικής ενοχής (βλ. ομιλία του Χίμλερ στις 6 Οκτωβρίου 1943) γεννιέται σχεδόν επιτακτικά.
2. Η συστηματική απανθρωποποίηση των Εβραίων στα μάτια των Ναζί δεν αποτελεί μεμονωμένο φαινόμενο στην ιστορία. Παρόμοια φαινόμενα συνέβησαν όσον αφορά τους σκλάβους στην αρχαιότητα, τις μαίες ("μάγισσες") τον 14ο και 17ο αιώνα, τους Ινδιάνους της Αμερικής, τους μαύρους που υποβλήθηκαν στο δουλεμπόριο κ.ά. Τα θύματά τους μπορούν να μετρηθούν σε εκατομμύρια, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών και των παιδιών. Αν σε καμία από αυτές τις περιπτώσεις ο συστηματικός και πλήρης χαρακτήρας των σφαγών δεν έφτασε τον αντίστοιχο του Ολοκαυτώματος, αυτό δεν οφείλεται στο γεγονός ότι αυτοί οι δολοφόνοι ήταν πιο "ανθρώπινοι" ή πιο επιεικείς από τους Ναζί. Είναι επειδή τα μέσα τους και οι κοινωνικοοικονομικοί και πολιτικοί τους στόχοι ήταν πιο περιορισμένοι.
3. Δεν είναι αλήθεια ότι τα σχέδια εξόντωσης των Ναζί προορίζονταν αποκλειστικά για τους Εβραίους. Οι Τσιγγάνοι εξοντώθηκαν σε αναλογία συγκρίσιμη με εκείνη των Εβραίων. Μακροπρόθεσμα, οι Ναζί ήθελαν να εξοντώσουν εκατό εκατομμύρια ανθρώπους στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, κυρίως Σλάβους. Αν η εξόντωση ξεκίνησε με τους Εβραίους, αυτό οφειλόταν εν μέρει στην παρανοϊκή πίστη του Χίτλερ και ορισμένων από τους υπαρχηγούς του στην "παγκόσμια εβραϊκή συνωμοσία", αλλά και εν μέρει για έναν πιο πρακτικό λόγο. Πριν από την εξόντωση, οι σκλάβοι έπρεπε να εργαστούν (βλ. υπουργό "Δικαιοσύνης" Thierack: "Tod durch Arbeit"). Κι αυτό επειδή οι Ναζί πίστευαν, δικαίως ή αδίκως, ότι οι Εβραίοι θα ήταν λιγότερο πειθήνιοι, ια αποδέχονταν λιγότερο εύκολα τη σκλαβιά των εντελώς παραιτημένων αναλφάβητων, από ό,τι οι άλλες "κατώτερες φυλές". Εξ ου και η ανάγκη, στα μάτια τους, να τους οδηγήσουν στο θάνατο (και μέσω της εργασίας) μέσα στα στρατόπεδα και όχι σε χωριά και πόλεις που ήταν ακόμη εν μέρει "ανοιχτές" (η μοίρα που προβλεπόταν για τους Ρώσους, τους Πολωνούς, τους Ρουθηνούς, τους Ουκρανούς κ.λπ. που θα εξοντώνονταν διαδοχικά).
4. Το δόγμα της φυλετικής κατωτερότητας ("απανθρωποίησης") των Εβραίων συνδέεται στους πιο φανατικούς σύγχρονους αντισημίτες με τον μύθο της "συνωμοσίας του διεθνούς εβραϊσμού" για να πάρουν την εξουσία σε παγκόσμια κλίμακα και “να πιουν το αίμα” όλων των λαών. Τα κοινά όργανα αυτής της συνωμοσίας θα ήταν τάχα το κερδοσκοπικό (τραπεζικό) κεφάλαιο, ο μαρξιστικός σοσιαλισμός (αργότερα ο μπολσεβικισμός), η μασονία ή ακόμα και... οι Ιησουίτες. Ο μύθος αυτός δεν είναι γερμανικής προέλευσης, αλλά ρωσικής (τα περίφημα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, κατασκεύασμα της τσαρικής Οχράνα), ο απόηχος του οποίου, στα τέλη του 19ου αιώνα, ήταν πολύ ισχυρότερος στη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία, την Αυστρία, την Ουγγαρία και την Πολωνία παρά στην ίδια τη Γερμανία. Ο Ουκρανός ηγέτης Πετλιούρα, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για πογκρόμ που σκότωσαν περισσότερους από 100.000 Εβραίους σε σύντομο χρονικό διάστημα, ήταν φανατικός υποστηρικτής αυτού του μύθου. Για εμάς δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ήταν ικανός να συλλάβει και να πραγματοποιήσει το ολοκαύτωμα, αν είχε τα υλικά και τεχνικά μέσα για να το κάνει.
5. Το δόγμα του βιολογικού ρατσισμού εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, αυτό της ανόδου των αντι-ανθρωπιστικών, αντι-προοδευτικών, αντι-ισονομικών, αντι-χειραφετητικών δογμάτων, τα οποία εκθειάζουν ανοιχτά την πιο ακραία και συστηματική βία κατά μεγάλων ανθρώπινων ομάδων ("του εχθρού") και τα οποία εξαπλώθηκαν προς το τέλος του 19ου αιώνα. Φαίνεται αδύνατο να αμφισβητήσει κανείς ότι το ξέσπασμα (και σε μικρότερο βαθμό η προετοιμασία) του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αποτέλεσε το αποφασιστικό σημείο καμπής από αυτή την άποψη. Χωρίς τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Χίτλερ και ο ναζισμός ως μαζικό φαινόμενο θα ήταν αδιανόητοι. Χωρίς το ξέσπασμα του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, το Άουσβιτς θα ήταν αδύνατο. Ωστόσο, η κρίση του ανθρωπισμού και του πολιτισμού που σημάδεψε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο δύσκολα μπορεί να αποσυνδεθεί από την κρίση του ιμπεριαλισμού, οι πρόδρομοι του οποίου στην αποικιοκρατία συνδέονται ακριβώς με τη γέννηση βιολογικών-ρατσιστικών δογμάτων μεταξύ ορισμένων αποικιοκρατών (βλ. τις πινακίδες: "Απαγορεύονται τα σκυλιά και οι ιθαγενείς").
6. Το ολοκαύτωμα δεν είχε μόνο ιδεολογικές ρίζες. Ήταν αδύνατο χωρίς ένα σύνολο υλικών και τεχνικών μέσων. Ήταν μια βιομηχανική και όχι μια μικρής κλίμακας επιχείρηση εξόντωσης. Σε αυτό το σημείο διέφερε από τα παραδοσιακά πογκρόμ. Απαιτούσε τη μαζική παραγωγή του αερίου Zyklon B, θαλάμους αερίων, σωληνώσεις, κρεματόρια, στρατώνες και τη μαζική παρέμβαση των σιδηροδρόμων, σε μια κλίμακα που ήταν ανέφικτη τον δέκατο όγδοο αιώνα και το μεγαλύτερο μέρος του δέκατου ένατου αιώνα, για να μην πούμε για παλαιότερες εποχές (αν όχι για περιόδους που εκτείνονταν σε δεκαετίες ή και πολλούς αιώνες). Με αυτή την έννοια, το ολοκαύτωμα είναι επίσης (όχι μόνο, αλλά και) προϊόν της σύγχρονης βιομηχανίας, που ξεφεύγει όλο και περισσότερο από τον έλεγχο της ανθρώπινης και ανθρωπιστικής λογικής, δηλαδή της σύγχρονης καπιταλιστικής βιομηχανίας που προωθείται από τον οξύτατο ανταγωνισμό που έχει γίνει ανεξέλεγκτος. Είναι το πιο ακραίο παράδειγμα ενός τυπικού συνδυασμού τελειοποιημένου μερικού ορθολογισμού και ολοκληρωτικού ανορθολογισμού, που φτάνει στα άκρα, ενός συνδυασμού που είναι χαρακτηριστικός της αστικής κοινωνίας.
7. Παράλληλα με τις ιδεολογικές και υλικοτεχνικές προϋποθέσεις του ολοκαυτώματος, πρέπει να επισημάνουμε τις κοινωνικοπολιτικές προϋποθέσεις του. Η πραγματοποίηση του ολοκαυτώματος απαιτούσε τη συμμετοχή, σε διάφορους βαθμούς ενεργητικής ή παθητικής συνενοχής, αρκετών εκατομμυρίων ανθρώπων: χωρίς αμφιβολία, δημίων, οργανωτών και φρουρών των στρατοπέδων κατά κύριο λόγο,- αλλά και πολιτικών, τραπεζιτών, βιομηχάνων, ανώτερων δημοσίων υπαλλήλων, υψηλόβαθμων αξιωματικών, διπλωματών, δικηγόρων, καθηγητών, γιατρών, καθώς και των υφισταμένων τους: κατώτερων δημόσιων υπαλλήλων, αστυνομικών, δεσμοφυλάκων "κανονικών φυλακών", σιδηροδρομικών κ.λπ. Μια προσεκτική εξέταση αυτής της μάζας των πολλών εκατομμυρίων συνεργατών θα τους χωρίσει ανάλογα με την εθνικότητα, με τους Γερμανούς να μην ξεπερνούν αναμφίβολα το 50-60% του συνόλου. Θα τους χωρίσει επίσης ανάλογα με το βαθμό παραλογισμού τους, με τους ψυχοπαθείς και τους φανατικούς να αποτελούν μια μειοψηφία, αν και σημαντική. Αλλά η πλειοψηφία ενεργεί από υπακοή, ρουτίνα ή υπολογισμό (η σιωπή των εκκλησιαστικών ιεραρχιών ανήκει στην τελευταία κατηγορία), αν όχι από δειλία (εκτιμώνας ότι οι ατομικοί κίνδυνοι της ανυπακοής είναι μεγαλύτεροι από τους κινδύνους της συνενοχής σε απάνθρωπες πράξεις).
Ένας από τους λόγους που έκαναν δυνατό το ολοκαύτωμα ήταν επομένως ηθικής τάξης, ή, αν θέλετε, είχε να κάνει με τα κίνητρα της συμπεριφοράς. Το ολοκαύτωμα ήταν επίσης το αποτέλεσμα, σε επίπεδο νοοτροπιών - πέρα από τον φανατισμό, την αποδοχή ή ακόμη και τη λατρεία της μαζικής βίας - της αποδοχής του δόγματος ότι το κράτος έχει το δικαίωμα να επιβάλλει στα άτομα πράξεις που θα έπρεπε να απορρίπτουν, και κατά βάθος οι ίδιοι απορρίπτουν, από την άποψη των θεμελιωδών κανόνων της ηθικής. Σύμφωνα με αυτό το δόγμα, θα ήταν προτιμότερο να υποταχθούμε στην εξουσία του κράτους σε όλες τις περιπτώσεις, παρά να "υπονομεύσουμε την πολιτική εξουσία". Οι ακραίες συνέπειες αυτού του δόγματος κατέδειξαν τον παραλογισμό της κλασικής θέσης των συντηρητικών (συμπεριλαμβανομένων του Αριστοτέλη και του Γκαίτε): η "αταξία" που προκαλείται από την εξέγερση κατά της αδικίας θα οδηγούσε πάντα σε ακόμη μεγαλύτερη αδικία. Δύσκολα μπορεί να υπάρξει περισσότερη αδικία από ό,τι στο Άουσβιτς. Μπροστά στη μαζική αδικία, η αντίσταση και η εξέγερση - συμπεριλαμβανομένης της ατομικής, αλλά κυρίως της συλλογικής αντίστασης και εξέγερσης - είναι όχι μόνο δικαίωμα, αλλά και καθήκον- πρέπει να υπερισχύουν κάθε ύψιστου κρατικού συμφέροντος. Αυτό είναι το κύριο δίδαγμα του ολοκαυτώματος.
8. Μειονότητες με φανατικές, εξτρεμιστικές και απάνθρωπες απόψεις, δηλαδή παθολογικές μειονότητες και άτομα, υπήρχαν και υπάρχουν σχεδόν σε κάθε χώρα τον 19ο και τον 20ό αιώνα, για να μην αναφέρουμε τους προηγούμενους αιώνες. Συνιστούν όμως ένα περιθωριακό φαινόμενο με ελάχιστη πολιτική βαρύτητα. Αυτό συνέβαινε σίγουρα στη Γερμανία μεταξύ 1848 και 1914. Για να έχουν απήχηση τέτοια άτομα σε εκατομμύρια ανθρώπους, πρέπει να υπάρχει μια βαθιά κοινωνική κρίση (σαν μαρξιστές θα λέγαμε: μια βαθιά κοινωνικοοικονομική κρίση, μια βαθιά κρίση του τρόπου παραγωγής και μια βαθιά κρίση των δομών εξουσίας). Για να είναι τέτοια άτομα άμεσα υποψήφια για την εξουσία, ή ακόμη και για να καταλάβουν την εξουσία, πρέπει να υπάρχει ένας συσχετισμός κοινωνικών δυνάμεων που να επιτρέπει κάτι τέτοιο: αποδυνάμωση του παραδοσιακού εργατικού κινήματος (και, σε μικρότερο βαθμό, του αστικού φιλελευθερισμού)- ενίσχυση των πιο επιθετικών στρωμάτων των προνομιούχων τάξεων - απόγνωση των μεσαίων τάξεων- μια σημαντική αύξηση του αριθμού των ξεπεσμένων κ.λπ. Η κρίση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και η οικονομική κρίση του 1929-1934 δημιούργησαν προφανώς αυτές τις συνθήκες στη Γερμανία του 1932-1933.
9. Οι ιδιαιτερότητες της γερμανικής ιστορίας- η ιδιαίτερη φύση του " μπλοκ εξουσίας" μετά τη γερμανική ενοποίηση του 1871- η ιδιαίτερη βαρύτητα των Πρώσων Γιούνκερ και η μιλιταριστική τους παράδοση μέσα σε αυτό το μπλοκ, η σχετική αδυναμία της φιλελεύθερης-ανθρωπιστικής παράδοσης σε σύγκριση με άλλες χώρες (αδυναμία που οφείλεται στην ήττα της επανάστασης του 1848)- η προφανής δυσαναλογία μεταξύ της ανάπτυξης της γερμανικής βιομηχανίας και του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, αφενός, και του μεριδίου της στην κατανομή των σφαιρών επιρροής σε παγκόσμια κλίμακα, αφετέρου: Όλα αυτά έκαναν τον γερμανικό ιμπεριαλισμό να είναι πιο επιθετικός, κατά την περίοδο 1890-1945, από ό,τι οι κύριοι αντίπαλοι του. Στα μάτια μιας μεγάλης μερίδας της γερμανικής "ελίτ", ο αγώνας για την παγκόσμια κυριαρχία εκείνη την εποχή περνούσε μέσα από τον πόλεμο και τον μιλιταρισμό. Η αυτοκρατορία προς κατάκτηση - το αντίστοιχο της "Αυτοκρατορίας των Ινδιών" - βρισκόταν στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη (πριν επεκταθεί από εκεί στη Μέση Ανατολή, την Αφρική, τη Νότια Αμερική κ.λπ.) Αυτό εξηγεί γιατί ένα μεγάλο μέρος της γερμανικής άρχουσας τάξης ήταν έτοιμο να δεχτεί τον Χίτλερ, χωρίς να βλέπει καθαρά πού αυτό θα οδηγούσε (αλλά ήδη από τις 30 Ιουνίου 1934 ήταν σαφές σε όποιον δεν ήταν τυφλός ότι αυτός ο άνθρωπος ήταν έτοιμος να παραβιάσει τους πιο στοιχειώδεις κανόνες του κράτους δικαίου και της ηθικής, ότι ήταν ένας εντελώς αχαλίνωτος δολοφόνος).
Οι δύο τάσεις, η φιλελεύθερη-ανθρωπιστική και η συντηρητική-μιλιταριστική, είναι παρούσες σε όλες τις αστικές τάξεις της Ευρώπης και σε εκείνες των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ιαπωνίας μετά το 1885-1890. Η διαφορά είναι ότι η δεύτερη τάση παρέμεινε μειοψηφία στη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία και έγινε πλειοψηφία στη Γερμανία και την Ιαπωνία (στις Ηνωμένες Πολιτείες παραμένει σε ισορροπία από το 1940 και μετά). Η διαφορά αυτή δεν μπορεί να εξηγηθεί από εθνικούς λόγους, αλλά από ιστορικές ιδιαιτερότητες.
10. Αν δούμε το ολοκαύτωμα ως την μέχρι σήμερα έσχατη έκφραση των καταστροφικών τάσεων που υπάρχουν στην αστική κοινωνία, τάσεις που οι ρίζες τους βρίσκονται στην αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό, μπορούμε να εντοπισουμε τώρα τάσεις που κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση, ιδιαίτερα και κυρίως στην ανάπτυξη της κούρσας των εξοπλισμών (πυρηνικός πόλεμος, βιολογικός/χημικός πόλεμος, τα λεγόμενα συμβατικά όπλα που ξεπερνούν το αποτέλεσμα των βομβών που έπεσαν στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι κ.λπ.) Ένας πυρηνικός πόλεμος, ή ακόμη και ένας παγκόσμιος "συμβατικός" πόλεμος χωρίς την προηγούμενη εξάλειψη των πυρηνικών σταθμών, θα ήταν χειρότερος από το ολοκαύτωμα. Ο συνολικός παραλογισμός των προετοιμασιών προς αυτή την κατεύθυνση έχει ήδη εκφραστεί στο επίπεδο της γλώσσας. Όταν λέμε "μείωση του κόστους" του πυρηνικού πολέμου αυτό είναι σαν να προσπαθούμε να αυτοκτονήσουμε και να καταστρέψουμε όλο το ανθρώπινο είδος “με το χαμηλότερο δυνατό κόστος". Τι σχέση έχουν τα "κόστη" με την αυτοκτονία;
11. Αυτή η ερμηνεία του oλοκαυτώματος δεν αποσκοπεί σε καμία περίπτωση να σχετικοποιήσει τα ναζιστικά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα οποία είναι τα χειρότερα εγκλήματα στην ιστορία, παρόλο που αυτή είναι τόσο γεμάτη από φρικαλεότητες. Έχει τη δική της επιστημονική αξία. Αν την απορρίψετε, πρέπει να αποδείξετε ότι είναι λανθασμένη από την άποψη των γεγονότων, της συσχέτισής τους και της αλληλουχίας τους. Αυτή είναι μια συζήτηση μεταξύ ιστορικών, κοινωνιολόγων, οικονομολόγων, πολιτικών επιστημόνων και ηθικολόγων. Μια επιστημονική θέση (υπόθεση) μπορεί να καταρριφθεί μόνο με επιστημονικά επιχειρήματα, όχι με εξωεπιστημονικά.
Όμως, αυτή η ερμηνεία του ολοκαυτώματος δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση παραχώρηση προς τους Ναζί ή τους Γερμανούς μιλιταριστές, για να μην πούμε τις γερμανικές "ελίτ", αλλά έχει και μια υποκειμενική λειτουργία. Είναι επίσης χρήσιμη και αναγκαία από την άποψη των συμφερόντων του ανθρώπινου είδους. Επιτρέπει να αποφύγουμε τους διανοητικούς και ηθικούς κινδύνους που ενέχει η αντίθετη θέση, σύμφωνα με την οποία το ολοκαύτωμα θα ξέφευγε από κάθε λογική εξήγηση, θα ήταν ακατανόητο. Αυτή η σκοταδιστική θέση είναι, σε μεγάλο βαθμό, ένας μεταθανάτιος θρίαμβος του ναζιστικού δόγματος. Γιατί αν στ’αλήθεια ένα μέρος της ιστορίας είναι όντως παράλογο και εντελώς ακατανόητο, τότε αυτό οφείλεται στο ότι και η ανθρωπότητα είναι παράλογη και ακατανόητη. Έτσι, η αυτοκρατορία του κακού θα βρίσκεται "μέσα σε όλους μας". Αυτός είναι ένας ελάχιστα έμμεσος, αν όχι υποκριτικός, τρόπος για να πούμε ότι η ευθύνη δεν ανήκει στον Χίτλερ, ούτε στους ναζί, ούτε σε εκείνους που τους επέτρεψαν να κατακτήσουν και να ασκήσουν την εξουσία, αλλά σε όλους, με άλλα λόγια σε κανέναν συγκεκριμένα.
Όσο για εμάς, προτιμούμε να διαπιστώσουμε αυτό που ανταποκρίνεται στην ιστορική αλήθεια: μακριά από το να είναι "όλοι ένοχοι", οι άνδρες και οι γυναίκες παντού, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, στοιχήθηκαν σε δύο στρατόπεδα. Οι εγκληματίες και οι συνεργοί τους συμπεριφέρθηκαν διαφορετικά από τους αγωνιστές της αντίστασης. Οι εργάτες του Άμστερνταμ που κατέβηκαν σε απεργία για να διαμαρτυρηθούν για τα πρώτα αντιεβραϊκά διατάγματα δεν ήταν το ίδιο με τους SS. Η Δανέζικη αντίσταση, που έσωσε σχεδόν όλους τους Εβραίους της χώρας αυτής, δεν ήταν το ίδιο με τους Κουίσλινγκ. Η πλειοψηφία του ιταλικού λαού (ένα "τσούρμο ανέντιμων ψεύτηδων", όπως το έλεγε ο Άιχμαν, με έναν κυνισμό στα όρια του γκροτέσκου), που έσωσε τη μεγάλη μάζα των Ιταλών Εβραίων, δεν είναι το ίδιο με τους Ουστάσι. Οι στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού που απελευθέρωσαν το Άουσβιτς δεν είναι το ίδιο με αυτούς που δημιούργησαν τους θαλάμους αερίων. Μεταξύ αυτών των δύο στρατοπέδων, υπήρχαν σίγουρα ενδιάμεσες καταστάσεις και συμπεριφορές. Αλλά και τα δύο στρατόπεδα είναι εμπειρικά επαληθεύσιμα. Εξηγώντας τα αίτια του ολοκαυτώματος με ορθολογικό τρόπο, εξηγούμε ταυτόχρονα τη διαφορά μεταξύ αυτών των συμπεριφορών.
12. Η ερμηνεία μας για το ολοκαύτωμα έχει επίσης μια πρακτική πολιτική λειτουργία. Επιτρέπει να ξεφύγουμε από την πρακτική αδυναμία και από το αίσθημα αδυναμίας απέναντι στους κινδύνους επανάληψης του φαινομένου. Λέμε συνειδητά ότι το ολοκαύτωμα υπήρξε μέχρι σήμερα η κορωνίδα των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Αλλά δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι δεν θα επαναληφθεί ή ακόμη και ότι δεν θα ξεπεραστεί στο μέλλον. Η εκ των προτέρων άρνησή του μας φαίνεται παράλογη και πολιτικά ανεύθυνη. Όπως το έλεγε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ: "Η μήτρα που γέννησε αυτό το τέρας είναι ακόμα γόνιμη".
Για να καταπολεμήσουμε καλύτερα τον νεοφασισμό και τον βιολογικό ρατσισμό σήμερα, πρέπει να κατανοήσουμε τη φύση του χθεσινού φασισμού. Η επιστημονική γνώση είναι επίσης ένα όπλο μάχης και επιβίωσης για την ανθρωπότητα και όχι μια καθαρά ακαδημαϊκή άσκηση. Η άρνηση χρήσης αυτού του όπλου σημαίνει ότι διευκολύνουμε την έλευση νέων επίδοξων μαζικών δολοφόνων και ότι συμβάλλουμε στη διάπραξη νέων εγκλημάτων τους. Εξηγώντας τα αίτια του φασισμού και του ολοκαυτώματος ενισχύουμε τη δυνατότητα απόρριψης, αγανάκτησης, εχθρότητας, συνολικής και αμείωτης αντίθεσης, αντίστασης και εξέγερσης, ενάντια στην πάντα πιθανή επανεμφάνιση του φασισμού και άλλων δογμάτων και πρακτικών απανθρωποποίησης. Πρόκειται για ένα έργο στοιχειώδους και απαραίτητης πολιτικής και ηθικής σωτηρίας.
*Το κείμενο αυτό είναι η συμβολή του Ernest Mandel σε ένα συμπόσιο για τη ναζιστική γενοκτονία που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες το 1988.