Βραζιλία: Το τέλος του εφιάλτη;

του Michael Löwy

Το αποτέλεσμα του πρώτου γύρου των εκλογών της Βραζιλίας στις 2 Οκτωβρίου είναι διφορούμενο. Βέβαια, ο Λούλα, ο υποψήφιος του Κόμματος των Εργατών, προηγείται με 48,4% των ψήφων. Αλλά η ελπίδα για νίκη στον πρώτο γύρο έχει σβήσει και, κυρίως, τον ακολουθεί από κοντά ο Ζαΐρ Μπολσονάρου, ο νεοφασίστας υποψήφιος, με 43,2% – πολύ περισσότερο από ό,τι προέβλεπαν οι δημοσκοπήσεις. Επομένως, θα υπάρξει δεύτερος γύρος στις 30 Οκτωβρίου, τον οποίο, εκτός απροόπτου, θα πρέπει να κερδίσει ο Λούλα. Ωστόσο, οι υποστηρικτές του Μπολσονάρου φαίνεται να ελέγχουν το κοινοβούλιο καθώς και αρκετές περιφερειακές κυβερνήσεις. Εν ολίγοις, το νεοφασιστικό ρεύμα θα χάσει πιθανότατα την προεδρία, αλλά παραμένει μια εξαιρετικά ισχυρή πολιτική δύναμη.

Οι κυρίαρχες τάξεις της Βραζιλίας δεν είχαν ποτέ μεγάλη αδυναμία στη δημοκρατία. Κληρονόμοι τριών αιώνων ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας και τεσσάρων αιώνων δουλείας, έχουν επιδείξει, τα τελευταία εκατό χρόνια, μια ισχυρή τάση για καταστάσεις στρατιωτικού νόμου από το 1930 έως το 1945 υπό την προσωπική εξουσία του καουντίγιο Γκετούλιο Βάργκας∙ 1964-1985, στρατιωτική δικτατορία∙ το 2016, ψευδοκοινοβουλευτικό πραξικόπημα κατά της εκλεγμένης προέδρου Ντίλμα Ρούσεφ∙ από το 2018-2022: νεοφασιστική κυβέρνηση του Ζαΐρ Μπολσονάρου. Οι περισσότερο ή λιγότερο δημοκρατικές περίοδοι φαίνεται να αποτελούν παρένθεση μεταξύ δύο αυταρχικών καθεστώτων.

Τα τέσσερα χρόνια της προεδρίας του Μπολσονάρου ήταν μια τεράστια καταστροφή για τον λαό της Βραζιλίας. Εκλεγμένος με την υποστήριξη του αστικού Τύπου, των επιχειρηματικών κύκλων, των γαιοκτημόνων, των τραπεζών και των νεο-πεντηκοστιανών εκκλησιών, εκμεταλλεύτηκε το γεγονός ότι ο Λούλα, ο μόνος αντίπαλος ικανός να τον νικήσει, είχε μπει στη φυλακή, με ψευδείς κατηγορίες. Ο πρώην λοχαγός δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει το όνειρό του να αποκαταστήσει μια στρατιωτική δικτατορία και να εκτελέσει «τριάντα χιλιάδες κομμουνιστές». Όμως, σαμποτάρισε κάθε υγειονομική πολιτική απέναντι στο Covid, με αποτέλεσμα περισσότερους από 600 χιλιάδες θανάτους∙ κατέστρεψε τις εύθραυστες δημόσιες υπηρεσίες της Βραζιλίας (υγεία, παιδεία κ.λπ.), έχει οδηγήσει δεκάδες εκατομμύρια Βραζιλιάνες στη φτώχεια, έχει υποστηρίξει ενεργά την καταστροφή του Αμαζονίου από τους βασιλιάδες της σόγιας και των βοοειδών, έχει προωθήσει νεοφασιστικές, ομοφοβικές, μισογυνικές και κλιματοσκεπτικιστικές ιδέες, έχει υποστηρίξει τις παραστρατιωτικές πολιτοφυλακές (υπεύθυνες για τη δολοφονία της Μαριέλ Φράνκο) και δεν έχει πάψει να προσπαθεί να εγκαθιδρύσει καθεστώς στρατιωτικού νόμου.

Οι εκλογές του Οκτωβρίου 2022 θα δώσουν τέλος σε αυτόν τον εφιάλτη; Ο Λούλα είναι πιθανό να κερδίσει στον δεύτερο γύρο στις 30 Οκτωβρίου. Αλλά ο Μπολσονάρου, ακολουθώντας το παράδειγμα του πολιτικού του προτύπου, του Ντόναλντ Τραμπ, έχει ήδη ανακοινώσει ότι δεν θα αναγνωρίσει ένα δυσμενές αποτέλεσμα: «Αν χάσω, θα είναι επειδή η ψηφοφορία έχει νοθευτεί». Ένα μέρος του στρατού, που εκπροσωπείται έντονα στην κυβέρνησή του, φαίνεται να τον υποστηρίζει: θα φτάσει στο σημείο να αναλάβει πρωτοβουλία στρατιωτικού πραξικοπήματος εναντίον του εκλεγμένου προέδρου, δηλαδή του Λούλα; Αυτή η υπόθεση δεν μπορεί να αποκλειστεί, ακόμη και αν δεν φαίνεται η πιο πιθανή: ο βραζιλιάνικος στρατός δεν έχει συνηθίσει να κινείται χωρίς το πράσινο φως του Πενταγώνου και του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Αλλά αυτή τη στιγμή, ο Μπάιντεν δεν ενδιαφέρεται να υποστηρίξει έναν τροπικό Τραμπ στο τιμόνι της Βραζιλίας. Ο Μπολσονάρου προσπάθησε να κινητοποιήσει τους υποστηρικτές του -αστυνομία, πολιτοφύλακες, απόστρατους στρατηγούς, νεο-πεντηκοστιανούς πάστορες κ.λπ.- για να δημιουργήσει μια κατάσταση κρίσης ανάλογη με εκείνη που προκάλεσε ο Τραμπ γύρω από το Καπιτώλιο μετά την εκλογική του ήττα. Θα έχει την ίδια επιτυχία με το βορειοαμερικανικό του είδωλο;

Παρά την εξαιρετικά αμφισβητήσιμη επιλογή ενός αντιδραστικού αστού πολιτικού (Ζεράλντο Αλκμίν) ως υποψήφιου αντιπροέδρου, είναι σαφές ότι ο Λούλα –Λουίς Ινάσιο ντα Σίλβα, πρώην εργάτης μετάλλου, συνδικαλιστής ηγέτης των μεγάλων απεργιών του 1979 και ιδρυτής του Κόμματος των Εργατών– ενσαρκώνει σήμερα την ελπίδα του βραζιλιάνικου λαού να βάλει τέλος στο νεοφασιστικό επεισόδιο των τελευταίων τεσσάρων ετών. Υποστηρίζεται από έναν ευρύ συνασπισμό δυνάμεων, ο οποίος περιλαμβάνει όχι μόνο τις περισσότερες οργανώσεις της αριστεράς και του κοινωνικού κινήματος –συνδικάτα, κίνημα ακτημόνων, κίνημα αστέγων– αλλά και τα ευρύτερα τμήματα της βιομηχανικής αστικής τάξης, τα οποία σε αντίθεση με τους γαιοκτήμονες, που παραμένουν πιστοί στον Μπολσονάρου, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο πρώην λοχαγός δεν ήταν καλή επιλογή για τις επιχειρήσεις. Πρέπει να αναγνωριστεί ότι δεν προηγήθηκε αύξηση της λαϊκής κινητοποίησης πριν από την εκλογική μάχη, όπως στην Κολομβία.

Το Κόμμα του Σοσιαλισμού και της Ελευθερίας (PSOL), η κύρια δύναμη της ριζοσπαστικής ή/και αντικαπιταλιστικής αριστεράς στη Βραζιλία –όπου υπάρχουν πολλά ρεύματα που συνδέονται, με τη μία ή την άλλη μορφή, με την Τέταρτη Διεθνή– αποφάσισε, μετά από μακρά εσωτερική συζήτηση, να υποστηρίξει τον Λούλα από τον πρώτο γύρο. Ένα μικρό αντικαθεστωτικό ρεύμα, με επικεφαλής τον οικονομολόγο Πλίνιο ντε Αρούντα Σαμπάιο Τζούνιορ, που διαφωνούσε με αυτή την επιλογή, εγκατέλειψε το κόμμα, αλλά τα κύρια αριστερά ρεύματα του PSOL -όπως το Κίνημα της Σοσιαλιστικής Αριστεράς (MES), του οποίου η εκπρόσωπος, Λουτσιάνα Γκέντρο, ήταν υποψήφια πρόεδρος του PSOL το 2014- αποδέχθηκαν, παρά την επιθυμία τους για μια δική τους υποψηφιότητα του PSOL στον πρώτο γύρο, την απόφαση της πλειοψηφίας και συμμετείχαν ενεργά στην εκστρατεία υποστήριξης του Λούλα.

Οι περισσότεροι ακτιβιστές του PSOL δεν έχουν αυταπάτες για το τι θα είναι η κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Λούλα και του Κόμματος των Εργατών (PT): πιθανότατα μια ακόμη πιο ασταθής εκδοχή των σοσιαλφιλελεύθερων πολιτικών της ταξικής συμφιλίωσης των προηγούμενων εμπειριών υπό την αιγίδα του PT. Ομολογουμένως, αυτά τα πειράματα επέτρεψαν κάποιες κοινωνικές προόδους, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι αυτό θα συμβεί και αυτή τη φορά. Αυτό θα εξαρτηθεί, φυσικά, από την ικανότητα της ριζοσπαστικής αριστεράς και, κυρίως, των κοινωνικών κινημάτων, των εκμεταλλευόμενων και των καταπιεσμένων να κινηθούν, αυτόνομα και ανεξάρτητα. Παρ’ όλα αυτά, είναι προφανές ότι η ψήφος στον Λούλα είναι μια αναπόφευκτη αναγκαιότητα για να απελευθερωθεί ο λαός της Βραζιλίας από τον δυσοίωνο εφιάλτη που σηματοδοτεί το καθεστώς του Ζαΐρ Μπολσονάρου.

Μόλις εκλεγεί, ο Λούλα θα αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες: σφοδρή αντιπολίτευση από τμήματα του στρατού, τους βασιλιάδες των βοοειδών και της σόγιας, τις νεο-πεντηκοστιανές εκκλησίες, τους φανατικούς (συχνά ένοπλους) υποστηρικτές του Μπολσονάρου. Κινδυνεύει να έχει απέναντί του ένα εχθρικό Κογκρέσο, όπου κυριαρχούν αντιδραστικές δυνάμεις∙ η παρούσα Βουλή κυβερνάται από τα λεγόμενα «4 B: beef, banks, Bibles, bullets [βοδινό κρέας, τράπεζες, Βίβλοι, σφαίρες]», δηλαδή γαιοκτήμονες, χρηματιστικό κεφάλαιο, ευαγγελικές αιρέσεις και παραστρατιωτικές πολιτοφυλακές. Μια από τις αποφασιστικές μάχες του μέλλοντος θα είναι η διάσωση του Αμαζονίου, που καταστρέφεται από τον αγροκαπιταλισμό.

Επιπλέον, ο Λούλα θα βρίσκεται, όπως και η Ντίλμα Ρούσεφ, υπό τη μόνιμη απειλή ενός «κοινοβουλευτικού πραξικοπήματος». Αυτό προκύπτει από μια καταστροφική επιλογή για την αντιπροεδρία: Ο Ζεράλντο Αλκμίν, πρώην κυβερνήτης του Σάο Πάολο, ο πρώην δεξιός αντίπαλος που ηττήθηκε από την Ντίλμα Ρούσεφ το 2014. Ο Λούλα τον επέλεξε πιθανότατα για να δώσει υποσχέσεις στην αστική τάξη και να αφοπλίσει τη δεξιά αντιπολίτευση. Αλλά έδωσε έτσι ένα αποφασιστικό όπλο στις άρχουσες τάξεις. Αν ο Λούλα προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια που δεν ικανοποιεί τους ολιγάρχες της Βραζιλίας, οι οποίοι ελέγχουν την πλειοψηφία του κοινοβουλίου, θα αποτελέσει αντικείμενο διαδικασίας μομφής, όπως συνέβη και με τη Ντίλμα το 2016. Σε αυτό το θλιβερό προηγούμενο, τιμωρήθηκε με γελοίες προφάσεις και αντικαταστάθηκε από τον αντιπρόεδρο Τέμερ, έναν αντιδραστικό του λεγόμενου αστικού «κέντρου». Το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί και με τον Λούλα: παραπομπή σε δίκη και αντικατάσταση από τον Αλκμίν. Ο Κολομβιανός Γκουστάβο Πέτρο ήταν πιο επιδέξιος, επιλέγοντας ως υποψήφιο σύντροφο τη Φράνσια Μάρκες, μια αφροκολομβιανή, φεμινίστρια και περιβαλλοντολόγο.

Ωστόσο, η επιτακτική ανάγκη αυτή τη στιγμή, τον Οκτώβριο του 2022, είναι, χωρίς αμφιβολία, η ψήφος στον Λούλα. Όπως τόσο καλά εξήγησε ο Τρότσκι πριν από σχεδόν έναν αιώνα, η ευρύτερη δυνατή ενότητα όλων των δυνάμεων του εργατικού κινήματος είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την ήττα του φασισμού.

Μετάφραση: elaliberta.gr