Χρέος και επιτροπές: ισχύς, νόμος και δόξα
του Δημήτρη Σκαρπαλέζου*
Η Επιτροπή αλήθειας για το χρέος υπήρξε για όλη την Ευρώπη που αγωνίζεται ενάντια στη νεοφιλελεύθερη τυραννία ένα εξαίρετο νέο. Σε πολλές χώρες σχηματίζονταν επιτροπές αγωνιστών με στόχο την αποδόμηση της νομιμότητας του χρέους. Ετσι, όταν μια αριστερή Βουλή δημιούργησε την επιτροπή αυτή, αγωνιστές και διανοούμενοι με πείρα, όπως ο Ερίκ Τουσέν, προσέτρεξαν να την επανδρώσουν.
Ενα σημαντικό κομμάτι της παραδοσιακής Αριστεράς της χώρας μας, που δεν ήθελε να έρθει σε σύγκρουση με τις δεσπόζουσες απόψεις στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, κοίταζε με καχυποψία αυτές τις προσπάθειες και υποστήριζε ότι η έννοια του επονείδιστου και μη πληρωτέου χρέους είναι αδόκιμη και ότι οποιοδήποτε πόρισμα δεν μπορεί να αλλάξει την απόφαση των δανειστών να μας εξαναγκάσουν να πληρώσουμε.
Η ισχύς των ισχυρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν μπορούσε βέβαια να λυγίσει απότομα επειδή η Βουλή των Ελλήνων θεωρεί το χρέος επονείδιστο και ίσως η δεσπόζουσα νομολογία των δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ενωσης να μη μας εξασφάλιζε την επιτυχία μιας διαγραφής.
Η δράση, ωστόσο, και η επιρροή αυτής της δουλειάς πηγαίνει πολύ πιο πέρα από τους σημερινούς κανόνες και τις σημερινές σχέσεις δύναμης. Η φοβισμένη όμως θεώρηση της δύναμης ως μόνου παράγοντα δεν είναι παρά μια δικαιολογία για την άνευ όρων υποταγή. Παντού βλέπουμε ότι η πραγματική σχέση δυνάμεων είναι μια μεταβαλλόμενη συνισταμένη τριών παραγόντων: ισχύς, νόμος και δόξα.
Στην περίπτωση των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου Αμερικής-Ευρώπης εδώ και δεκαετίες οι κυβερνήσεις και οι θεσμοί προσπαθούν να τις περάσουν. Κάθε φορά όμως που γίνεται γνωστό το περιεχόμενο των συμφωνιών, οι «ισχυροί» κάνουν πίσω με τον φόβο της «δόξας», δηλαδή της κοινής γνώμης των χωρών τους, καθώς και με τις δυσκολίες των νομικών επιπλοκών που θα επακολουθήσουν ως αλυσιδωτή αντίδραση.
Η νομολογία και οι απόψεις που οδηγούν τον κ. Σταθάκη να αμφισβητεί κάθε αμφισβήτηση του χρέους είναι σήμερα οι δεσπόζουσες απόψεις των ισχυρών. Σε όλον τον κόσμο όμως αυτές οι απόψεις μπαίνουν σε αμφισβήτηση γιατί αποτέλεσαν το βασικό όπλο της εκμετάλλευσης του Τρίτου Κόσμου και σήμερα του ευρωπαϊκού Νότου. Οι επιτροπές χρέους, όπως στον Ισημερινό, ήταν βασικά όπλα αμφισβήτησης αυτής της δουλοπαροικίας χρέους.
Φαίνεται ότι υπάρχουν άρθρα των κανονισμών της Ευρωπαϊκής Ενωσης που επιβάλλουν στη Βουλή να έχει επίγνωση του περιεχομένου και των συνθηκών που δημιούργησαν το χρέος, άρα νομικά η δουλειά αυτής της επιτροπής ήταν απολύτως σύμφωνη με τις συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το πόρισμά της δεν σήμαινε ότι αμέσως η κυβέρνηση θα ήταν αναγκασμένη να σταματήσει κάθε αποπληρωμή, αλλά ότι έχει κάθε νομιμοποίηση να το κάνει και θα ήταν ένα ισχυρό όπλο στις διαπραγματεύσεις.
Το ενδεχόμενο τελικό πόρισμα δεν θα ανάγκαζε τους «θεσμούς» και τον Σόιμπλε να διαγράψουν το χρέος μας, αλλά θα αποδομούσαν στα μάτια του λαού μας και των λαών της Ευρώπης την ηθική νομιμότητα του χρέους και θα αποτελούσαν όπλο για να βρεθεί μια ισοδύναμη λύση. Κάτι ανάλογο, με τον καιρό, θα μπορούσε να γίνει και με τα υπέρογκα και ύποπτα χρέη άλλων χωρών και έτσι θα υπήρχαν πιέσεις για μια λύση του τύπου της πρότασης του Βαρουφάκη για το πρόβλημα του χρέους στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Η χρησιμοποίηση της αντίδρασης στη Ζωή Κωνσταντοπούλου σαν όπλο για τη διάλυση της Επιτροπής χρέους θυμίζει τη ρήση «το δάχτυλο δείχνει τη Σελήνη, αλλά ο ηλίθιος κοιτάει το δάχτυλο». Η κατάργηση αυτής της επιτροπής, όπως και η κατάργηση της επιτροπής για τα σκάνδαλα Ζίμενς κ.λπ. και της επιτροπής για τις γερμανικές αποζημιώσεις, θα αποτελεί κάτι ανάλογο με τη Βάρκιζα, ίσως με εξίσου σοβαρές επιπτώσεις.
*επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γαλλίας Paris VII. Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε ως "άποψη" στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 29 Οκτωβρίου 2015.