Επιστροφή στις μάζες

του Ηλία Ιωακείμογλου 

1. Κάνε το όπως στις ΗΠΑ

Οι αστικές τάξεις της Ευρώπης, αυτή η τάξη ανθρώπων για τους οποίους λέει ο Άνταμ Σμιθ ότι "έχουν συμφέρον να εξαπατούν, ακόμη και να καταπιέζουν τους πολίτες, και σε πολλές περιπτώσεις και τους εξαπάτησαν και τους καταπίεσαν", έχουν συγκροτήσει έναν μεγάλο σχηματισμό μάχης που ετοιμάζεται να κλείσει παλιούς λογαριασμούς, όχι μόνο με το εργατικό κίνημα, τα εργατικά σωματεία, τις πολιτικές οργανώσεις των εργαζομένων και την μαρξιστική θεωρία, αλλά και με το κοινωνικό κράτος και τον κεϊνσιανισμό.

Μετά την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και τις αναιμικές αντιστάσεις που προβάλλουν από τότε οι υποτελείς κοινωνικές τάξεις στην νεοφιλελεύθερη διαχείριση της κρίσης, η αστική εξουσία θεώρησε την παρούσα ιστορική στιγμή ως την μεγάλη ευκαιρία που ονειρευόταν από τα χρόνια της Θάτσερ και του Ρέιγκαν: Να βάλει μέσα σε μια ιστορική παρένθεση όσα και όσους νοθεύουν την ουτοπία της, να διαρρήξει και τους τελευταίους πολιτισμένους δεσμούς που συνδέουν τους ανθρώπους για να τους αντικαταστήσει με το ωμό συμφέρον και την ισχύ του χρήματος.

Το μεγαλύτερο επίδικο αντικείμενο της παρούσας ιστορικής στιγμής δεν είναι πώς θα γίνει η διαχείριση του δημόσιου χρέους αλλά η κατεδάφιση ή η διατήρηση όσων κατακτήθηκαν από τις υποτελείς κοινωνικές τάξεις στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Ακόμη χειρότερα: το επίδικο αντικείμενο είναι η εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος όπου το γυμνό χρήμα θα είναι η ρυθμιστική αρχή κάθε πτυχής της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Περίπου όπως στις ΗΠΑ, και γιατί όχι, χειρότερα.

2. Η εσωτερική υποτίμηση

Οι καθεστωτικοί οικονομολόγοι έχουν εκπονήσει το σχέδιο για την μεγάλη ταξική νίκη του Κεφαλαίου. Η εσωτερική υποτίμηση είναι η συνειδητή πολιτική που θέλει να ξαναφτιάξει τον κόσμο, δηλαδή την εργασία και την παραγωγή, την κοινωνική αναπαραγωγή και την εκμετάλλευση της φύσης, απαλλάσσοντάς τον από τις πιο αδύναμες πλευρές του.

Το θεωρητικό σχήμα στο οποίο βασίζεται η πολιτική αυτή, προβλέπει ότι μια οικονομία μπορεί, μειώνοντας τους μισθούς, να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά τιμής, να αυξήσει έτσι τις εξαγωγές της και την συνολική ζήτηση, άρα και την παραγωγή, και να οδηγηθεί σε ένα νέο επίπεδο ισορροπίας βελτιωμένων ανταγωνιστικών επιδόσεων.

Η πορεία αυτής της οικονομίας, σύμφωνα με το θεωρητικό σχήμα της εσωτερικής υποτίμησης, είναι αναγκαστική, χωρίς εναλλακτική λύση, διότι η οικονομία έλκεται από ένα σημείο βαρυτικής έλξης, έναν μοιραίο ελκυστή, στον οποίο θα καταλήξει ανεξάρτητα από τον δρόμο που θα ακολουθήσει. Οι πραγματικές όμως δυνατότητες της εσωτερικής υποτίμησης να οδηγήσει την οικονομία σε ένα νέο επίπεδο ισορροπίας μπορούν να είναι πολύ διαφορετικές από τις διακηρυγμένες δυνατότητές της. Αυτό συμβαίνει επειδή η ίδια η διαδικασία της εσωτερικής υποτίμησης πυροδοτεί διαδικασίες σωρευτικής αιτιότητας που δημιουργούν διαδοχικούς κύκλους αποεπένδυσης, οι οποίοι είναι σε θέση να παρεμποδίσουν, πρόσκαιρα ή για μια ολόκληρη δεκαετία ή περισσότερο, την προσαρμογή της οικονομίας και να την κρατούν σε κατάσταση ύφεσης για πολύ καιρό πριν οι διορθωτικοί μηχανισμοί της αγοράς, επαναφέρουν την οικονομία σε ισορροπία.

Αυτό σημαίνει ότι ανάλογα με τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά του παραγωγικού συστήματος, της κατανάλωσης και των επενδύσεων, των θεσμών των αγορών προϊόντων και της αγοράς εργασίας, η οικονομία μπορεί να ακολουθήσει μια ταχεία προσαρμογή σαν και αυτή που προβλέπεται από την καθεστωτική θεωρία, ενδέχεται όμως η προσαρμογή να είναι εξαιρετικά βραδεία. Γνωρίζουμε από εσωτερικές υποτιμήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε άλλες χώρες, και από ερευνητικές εργασίες ότι η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει μία ή δύο δεκαετίες.

Συναντάει και άλλα εμπόδια η διαδικασία της εσωτερικής υποτίμησης. Ό,τι κερδίζει με το ένα χέρι αυξάνοντας τις καθαρές εξαγωγές, το χάνει διπλά από το άλλο μειώνοντας την εσωτερική ζήτηση.

Αν αξιολογήσουμε την εσωτερική υποτίμηση στην Ελλάδα με κριτήριο τους διακηρυγμένους στόχους της, είναι εύκολο να δείξουμε ότι έχει αποτύχει, και ότι μάλιστα η αποτυχία της θα συνεχιστεί για πολύ καιρό ακόμη.

Αν, όμως, την κρίνουμε με ταξικά κριτήρια, ως όπλο της αστικής στρατηγικής για τον νεοφιλελεύθερο μετασχηματισμό του ελληνικού καπιταλισμού είναι μια επιτυχημένη πολιτική. Η οικονομία μπορεί να παραμένει σε κατάσταση ύφεσης ή βραδείας ανάπτυξης επί δεκαετίες, έως ότου οι υποτελείς κοινωνικές τάξεις υποχωρήσουν πλήρως από τις απαιτήσεις τους, έως ότου αποδεχθούν να ζήσουν με τον νέο τρόπο, έως ότου καμφθούν οι αντιστάσεις τους.

3. Ο Μολώχ του κεφαλαίου ή η ανατροπή

Μακροχρόνια, η όλη διαδικασία διέπεται από την λογική του οικονομικού δαρβινισμού, την λογική της εκκαθάρισης των μη ανταγωνιστικών ή λιγότερο ανταγωνιστικών κεφαλαίων και των μη ανταγωνιστικών ανθρώπων ώστε ο ελληνικός καπιταλισμός να βρει, τελικά, έναν καινούργιο δρόμο υψηλών επιδόσεων μέσω μιας διαδικασίας δημιουργικής καταστροφής.

Αναμφισβήτητα, αυτό μπορεί να συμβεί εάν δεν υπάρξουν κοινωνικές δυνάμεις που θα σταματήσουν με πολιτική απόφαση την εσωτερική υποτίμηση. Αλλιώς μεγάλες μερίδες των υποτελών κοινωνικών τάξεων, συμπεριλαμβανομένων των μικροαστών, θα έχουν προσφερθεί θυσία στον Μολώχ του Κεφαλαίου.

Εάν έτσι έχουν τα πράγματα, δεν μας βοηθούν οι εκφωνήσεις εποικοδομητικών προτάσεων διακυβέρνησης που απλώς ανακυκλώνουν τις κεϊνσιανές αυταπάτες. Αντίθετα, θα μας βοηθήσουν η νομιμοποίηση κινηματικών πρακτικών που δεν μπορούν να αναπτυχθούν χωρίς κεντρική ιδεολογική υποστήριξη από ένα κόμμα που αναφέρεται στις εργαζόμενες τάξεις. Αυτό θα σήμαινε π,χ, αμφισβήτηση του διευθυντικού δικαιώματος και της κεφαλαιοκρατικής ιδιοκτησίας με την ανάπτυξη ενός μεγάλου κινήματος καταλήψεων των επιχειρήσεων που απειλούνται ή απειλούν ότι θα κλείσουν, και συνέχιση της λειτουργίας τους με αυτοδιαχείριση και επαναπροσδιορισμό των σχέσεων παραγωγής, της οργάνωσης της εργασίας. Θα σήμαινε, με άλλα λόγια, απο-νομιμοποίηση του κέρδους και νομιμοποίηση της αλληλεγγύης των άμεσων παραγωγών. Θα σήμαινε ανάπτυξη και ενίσχυση των αυθόρμητων τάσεων που έχουν εμφανιστεί υπέρ των δημόσιων αγαθών έναντι των εμπορευμάτων στις γειτονιές: οργάνωση της καθημερινής ζωής, της κοινωνικής αναπαραγωγής, εκεί όπου η κρατική μηχανή ή οι επιχειρήσεις αποσύρονται, με καταλήψεις δημόσιων είτε αχρησιμοποίητων χώρων, με αυτο-οργάνωση και άμεση δημοκρατία, με νέους θεσμούς είτε προβλέπονται είτε όχι από την νομοθεσία. Θα σήμαινε υιοθέτηση εναλλακτικών μορφών μη τοκοφόρου χρήματος, χρήματος που έχει τον χαρακτήρα δημόσιου αγαθού, και κυκλοφορία του με χρήση των νέων τεχνολογιών. Θα σήμαινε, ακόμη, περιφρούρηση όλων αυτών ενάντια στην κρατική καταστολή και τους φασίστες με όλα τα μέσα. Θα σήμαινε ιδεολογική, δηλαδή ηθική, απο-νομιμοποίηση των κατασχέσεων από τις τράπεζες και συγκρότηση συλλογικών ταυτοτήτων που αναλαμβάνουν κάθε είδους δράση για να σταματήσουν οι κατασχέσεις και οι εξώσεις. Θα σήμαινε ανάδειξη φυσικών πρωτοποριών στους χώρους εργασίας και κοινωνικής αναπαραγωγής. Αυτά και άλλα που φαίνονται στο βάθος του ορίζοντα ή που δεν μας περνούν τώρα από το μυαλό, είναι τα μόνα που μπορούν να αποτελέσουν την βάση για την συγκρότηση των υποτελών μαζών σε κοινωνική τάξη ώστε να εμφανιστεί στην πολιτική σκηνή ως ένα και μοναδικό πρόσωπο για να διεκδικήσει την ηγεμονία, την πολιτική εξουσία και τον ριζικό μετασχηματισμό της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, με ένα πολιτικό συγκροτημένο και πολιτικό σχέδιο, το οποίο όμως δεν θα είναι καθόλου εποικοδομητικό αλλά ανατρεπτικό.