Λογιστικός έλεγχος, να πώς τον κάνουν στην Ευρώπη

του Σαλβατόρε Κανναβό

Στη Γαλλία το κάλεσμα ξεπέρασε τις 50.000 υπογραφές υποστήριξης, στο Βέλγιο οι συλλογικότητες ATTAC και CADTM προσέφυγαν στο Συμβούλιο Επικρατείας ενάντια στα 54 δισεκατομμύρια για τη διάσωση της τράπεζας Dexia, στην Ελλάδα δραστηριοποιείται μια Επιτροπή λογιστικού ελέγχου εδώ και ένα χρόνο. Ας ξεκινήσουμε και εδώ στην Ιταλία.

Μετά από μια σειρά άρθρα, χάρη και στο ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Manifesto, το ζήτημα του λογιστικού ελέγχου στο δημόσιο χρέος, δηλαδή η έρευνα για το πώς δημιουργήθηκε, πώς γίνεται η διαχείρισή του, ποια συμφέροντα ικανοποιεί και ποιες ανάγκες συνθλίβει, αποτελεί όλο και περισσότερο κομβικό ζήτημα της πολιτικής συζήτησης. Και, ίσως, να μπορέσει να αποτελέσει κίνητρο για πολιτική πρωτοβουλία, κυρίως δημοκρατική πρωτοβουλία, που να συνδέεται με τη συμμετοχή και την ανάπτυξη ενός μαζικού κινήματος. Για τις τεχνικές πλευρές, αλλά και την ανάγκη να έρθει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος η δημοκρατική συμμετοχή, ιδιαίτερα από τα κάτω και σε τοπικό επίπεδο, έχουν γράψει με αρτιότητα ο Guido Viale και ο Francesco Gesualdi (www.rivoltaildebito.org).

Αξίζει να εμπλουτιστούν αυτές οι αναλύσεις με μια γενικότερη θεώρηση γιατί και στην Ευρώπη το θέμα του λογιστικού  ελέγχου, σε ό,τι αφορά  την αναδιάρθρωση, την αναδιάταξη ή την ακύρωση των παράνομων χρεών, γίνεται  ένας από τους άξονες  στη δραστηριότητα των σωματείων, των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των  κομμάτων. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, το ίδιο κάλεσμα που έκανε στην Ιταλία το Rivolta il debito έχει ήδη συγκεντρώσει περισσότερες από 50.000  υπογραφές, ενώ  στο Βέλγιο μόλις πριν από λίγες ημέρες οι οργανώσεις της  ATTAC και η CADTM – που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των προσπαθειών για την ακύρωση του παράνομου χρέους - προσέφυγαν στο Νομικό Συμβούλιο του Κράτους για να ακυρώσουν  τη βοήθεια των 54 δισ. που εγκρίθηκε από τη μεταβατική κυβέρνηση υπέρ της τράπεζας Dexia (που ήδη χρεοκόπησε μια φορά και σώθηκε από το κράτος ενώ  τώρα κινδυνεύει πάλι με πτώχευση). Αλλά η πιο ενδιαφέρουσα δραστηριότητα είναι ίσως αυτή που  αναπτύσσεται στην Ελλάδα, όπου πριν ένα χρόνο συστάθηκε μια επιτροπή πρωτοβουλίας  για δημιουργία ΕΛΕ, καθώς και  μια εκστρατεία ενάντια στο χρέος  που συνοδεύει τις κοινωνικές διαμαρτυρίες των τελευταίων μηνών. Όπως γράφει  ένας από τους ιδρυτές της ελληνικής επιτροπής, ο Γιώργος Mητραλιάς, η καμπάνια αυτή   βοήθησε  να διευκρινιστούν  «οι φιλοδοξίες και η αποστολή της εκστρατείας για τον έλεγχο του δημόσιου χρέους» γνωρίζοντας πολύ καλά ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση «δεν είναι το Εκουαδόρ του  Ραφαέλ Κορέα», όπου ο έλεγχος διενεργήθηκε με επιτυχία το 2007.

Δεν πρέπει να αγνοήσουμε  αυτή την πλευρά  ώστε να  μη διαπράξουμε το σφάλμα της  αφέλειας ή της ασάφειας των στόχων: δεν υπάρχει, αυτή τη  στιγμή, μία  πολιτική, εθνική ή ευρωπαϊκή δύναμη, ικανή να αναλάβει την ευθύνη της υλοποίησης της πρότασης. Ως εκ τούτου δεν μένει παρά η πρωτοβουλία για αυτοδιάθεση και αυτο-οργάνωση. Επιπλέον, ένα κίνημα που θα προωθούσε   το θέμα της διαφάνειας του χρέους και της δημοκρατικής διαχείρισής του θα έθετε άμεσα  το ζήτημα  για εναλλακτικές δημοκρατικές και συμμετοχικές λύσεις  ενάντια  στον αυταρχισμό  που κυριαρχεί στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα και στην πολιτική της τρόικας (ΕΕ, ΕΚΤ, ΔΝΤ). Αλλά θα μπορούσε  επίσης να βοηθήσει στη διαμόρφωση μιας αρχής,  απλής  και πολύπλοκης  ταυτόχρονα: το χρέος δεν είναι ούτε κάτι ανεξήγητο ούτε ένα τοτέμ στο οποίο θυσιάζεται το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο. Αν το παρατηρήσετε σε βάθος, θα δείτε την πραγματικότητα  της οικονομικής πολιτικής των τελευταίων είκοσι - τριάντα χρόνων καθώς και  τη διαστρωμάτωση των ανισοτήτων.

Γι ' αυτό, δεν πρόκειται για μια υπόθεση που αφορά μόνο τους εμπειρογνώμονες. Επειδή, όμως, μια έρευνα σοβαρή, συγκεκριμένη και  ανεξάρτητη θα μπορούσε να συναντήσει  πολλά εμπόδια, ο έλεγχος δεν θα έχει νόημα, ούτε  αποτελεσματικότητα, χωρίς την άμεση κινητοποίηση, την ενεργό συμμετοχή και την  ευρεία ευαισθητοποίηση των από τα «κάτω». Υπό την έννοια αυτή αναπτύσσεται η ιδέα των τοπικών επιτροπών για τον λογιστικό έλεγχο, ώστε αυτές να κινητοποιηθούν για  το τοπικό χρέος, να διερευνήσουν πώς λειτουργούν οι τοπικές αρχές, οι επιχειρήσεις παροχής δημόσιων υπηρεσιών, αλλά και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις όπου οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν συχνά την απόλυση και  το ταμείο ανεργίας για οικονομικούς  λόγους. Όλα αυτά μπορούν και πρέπει να γίνουν  το αντικείμενο μιας ευρείας εκστρατείας στην οποία να υιοθετηθεί  η ιδέα ότι οι εργάτες, οι φοιτητές, οι προσωρινά απασχολούμενοι και οι πολίτες, άντρες και γυναίκες,  είναι σε θέση να ασχοληθούν με το μέλλον τους και μπορούν να χειριστούν συνειδητά ακόμη και οικονομικά και δημοσιονομικά θέματα. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, η εξάπλωση της πρωτοβουλίας επέτρεψε  στις γυναίκες να δημιουργήσουν μια συγκεκριμένη πρωτοβουλία «ενάντια στο  χρέος και τη λιτότητα». Εν ολίγοις, ο λογιστικός έλεγχος μπορεί και πρέπει να αποτελέσει μια μεγάλη ευκαιρία για συζήτηση, για  πρωτοβουλίες συμμετοχής και αυτοδιάθεσης. Αλλά στην πραγματικότητα, χωρίς να αγνοούμε   την παγκόσμια διάσταση της διαχείρισης των κρίσεων, η πρόταση, εάν θέλει να αναγάγει την αντίσταση στη λιτότητα σε διεθνή κλίμακα, ή τουλάχιστον  σε ευρωπαϊκή, θα πρέπει να της δώσει μια υπερεθνική διάσταση. Αιτία της απουσίας αυτής της διάστασης είναι και  η καθυστέρηση με την οποία κινούνται τα κοινωνικά κινήματα, τα συνδικάτα και  οι δυνάμεις της Αριστεράς, σε  παγκόσμια και περιφερειακή κλίμακα, σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από την παγκοσμιοποίηση ενώ  η  εμπειρία  του Κοινωνικού Φόρουμ, πριν από δέκα χρόνια, φαίνεται να έχει ξεχαστεί.

Μια  πρωτοβουλία για  λογιστικό έλεγχο, μεταξύ άλλων και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι η ώθηση που προσπαθεί να δώσει η CADTM, η Επιτροπή για την κατάργηση του χρέους του Τρίτου Κόσμου που διοργάνωσε  στα μέσα Δεκεμβρίου, στη Λιέγη, ένα σεμινάριο με αυτό το σκοπό και  στο οποίο συνέβαλε σημαντικά με την παρέμβασή της, η Maria Lucia Fattorelli (είναι διαθέσιμη στα ιταλικά www.rivoltaildebito.org και  www.cnms.it/campagna_congelamento_debito). Στο κείμενό της δίνονται σημαντικές πληροφορίες που μέχρι σήμερα μας διέφευγαν (γι’ αυτό μίλησε σε ένα άρθρο του και ο Riccardo Petrella), όπως η ανάληψη αστρονομικής οικονομικής δέσμευσης εκ μέρους της αμερικάνικης Fed , μεταξύ 2007 και 2010, προκειμένου να σώσει τις μεγάλες τράπεζες και τις μεγάλες επιχειρήσεις. Περίπου 16 τρισ. δολάρια (πάνω από ολόκληρο το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ που εκτιμάται σε 14,5 τρισ. δολάρια) πέρασε κρυφά σε αμερικανικές τράπεζες , όπως οι Merrill Lynch, Morgan Stanley, Goldman Sachs, Citigroup, Bank of America, αλλά και σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, στη Deutsche Bank, την  Credit Suisse, τη Royal Bank of Scotland, τη UBS και την BNP Paribas.Τα στοιχεία δόθηκαν στη δημοσιότητα στις 21 Ιουλίου, σύμφωνα με τον  ... θεσμικό λογιστικό έλεγχο   που διενεργήθηκε  από την Government Accountability Office (GAO), μια εξεταστική επιτροπή του Αμερικάνικου  Κογκρέσου που είναι επιφορτισμένη  με τα  δημόσια λογιστικά.

Εκτός από να καταστήσει σαφές ότι η εξυπηρέτηση του χρέους είναι μια υπόθεση  «πολύ κερδοφόρα» για το ιδιωτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα -τις λεγόμενες «αγορές» που επιβάλλουν ελιγμούς  λιτότητας- οι πληροφορίες  αυτές αποκαλύπτουν τις επιπτώσεις που θα είχε σε ένα ευρύ κοινό η εμπεριστατωμένη διαδικασία έρευνας σχετικά με τα κρατικά χρέη. Η επιχείρηση θα πρέπει να γίνει ακόμη και στους  ισολογισμούς  των τραπεζών, που δεν έχουν  ποτέ δημοσιοποιηθεί μέχρι στιγμής, καθώς στο ποσό των τοξικών τίτλων που κατέχουν (πληροφορίες πολύ γνωστές  στους ευρωπαίους  τεχνοκράτες, καθώς και στα διευθυντικά στελέχη των  ίδιων των τραπεζών,  που ερμηνεύουν το μεγαλύτερο μέρος των χρηματοπιστωτικών ελιγμών). Μακριά από τη δυνατότητα αποπληρωμής του, το χρέος τροφοδοτείται συνεχώς  από τις νέες διασώσεις. «Ο έλεγχος του χρέους - γράφει η Fattorelli - αποτελεί μια ευκαιρία για την τεκμηρίωσή του  και για την ανάδειξη της αληθινής φύσης  αυτού που αποκαλείται  Δημόσιο. Τα αποτελέσματα του λογιστικού ελέγχου μπορεί να πιέσουν  για την ανάληψη συγκεκριμένης δράσης σε όλα τα πεδία : στην κοινωνία, στο Κοινοβούλιο, στη Δικαιοσύνη και να θέσουν σε εφαρμογή  διαφορετικές  πολιτικές».

Οι πτυχές της διαφάνειας, της δημοκρατικής συμμετοχής, η αποκάλυψη της ιδιωτικής  φύσης του δημόσιου χρέους, βέβαια, δεν αποτελούν αυτοσκοπό, αλλά χρησιμεύουν για να καθορισθεί μια πολιτική εναλλακτική λύση απέναντι στην κυρίαρχη πολιτική, γνωρίζοντας ότι η πρώτη επίπτωση  που θα προκαλέσει ο  λογιστικός  έλεγχος, δηλαδή η  επαναδιαπραγμάτευση ή/και η ακύρωση των παράνομων χρεών, είναι ένα μέτρο με πολύ σοβαρές συνέπειες. Η ακύρωση ή η μείωση   (ο νομπελίστας Roubini προτείνει την αναδιάρθρωση του χρέους με μείωση τουλάχιστον 25%) σημαίνει να παρακρατηθεί   ένα «πραγματικό» μέρος των περιουσιακών στοιχείων εκείνων που κατέχουν  κολοσσιαίες παράνομες και  καταχρηστικές περιουσίες : η φοροδιαφυγή, τα παράνομα  κέρδη, τα ιδιωτικά συμφέροντα,  τα χρηματοπιστωτικά έσοδα, οι καταθέσεις που μένουν στο εξωτερικό και σε φορολογικούς παραδείσους κ.λπ. Περιουσιακά στοιχεία που, σύμφωνα με τον πρωθυπουργό κ. Mario Monti, δεν μπορούν να υπολογιστούν και επομένως να ελεγχθούν, αλλά  αν επηρεάζονταν   σημαντικά από έναν έλεγχο του χρέους θα μπορούσαν τελικά να βοηθήσουν, όπως είναι σωστό,  στην εξυγίανση των  δημόσιων οικονομικών, αλλά και  στη σημαντική αναδιανομή του εισοδήματος, που αποτελεί τη  μόνη διέξοδο από την τρέχουσα κατάσταση. Αλλά για να γίνει αυτό είναι απαραίτητες  δυναμικές   πολιτικές  εναλλακτικές λύσεις, όπως η κρατικοποίηση των τραπεζών, η φορολογική μεταρρύθμιση, η μείωση του χρόνου εργασίας, η καθιέρωση κοινωνικών  βοηθημάτων και μια  ευρεία  παρέμβαση    σε ζητήματα περιβάλλοντος.

Ο λογιστικός έλεγχος, επομένως, δεν είναι μια πρόταση «τεχνική» ή ένα ζήτημα  των  οικονομολόγων  ή των  ειδικών, αλλά ένα πολιτικό εργαλείο για μια μαζική πρωτοβουλία. Και σε αυτό το σημείο αξίζει το κόπο να προτείνουμε μια συγκεκριμένη πρόταση: εκείνοι που συμφωνούν να συνεργαστούν σε αυτή την υπόθεση, όσοι υπέγραψαν τα καλέσματα που κυκλοφορούν τις τελευταίες εβδομάδες, να  αποφασίσουν να συναντηθούν σύντομα για να συζητήσουν  ποια  συγκεκριμένη πρόταση θα προωθήσουμε και ποιο κοινό πρόγραμμα δράσης  μπορεί να προετοιμαστεί. Ο επιτακτικός χαρακτήρας της κρίσης, η φύση των κοσμοϊστορικών αλλαγών  που συντελούνται απαιτεί πρόσθετη ικανότητα για την  πρωτοβουλία και την καινοτομία  ιδεών και πρακτικών. Αξίζει να προσπαθήσουμε.

Μετάφραση από τα ιταλικά: Άννα Κόκκαλη