Αριστερός απομονωτισμός:

ένας δρόμος προς την πολιτική ασημαντότητα στη συζήτηση για την ευρωπαϊκή άμυνα

της Hanna Perekhoda*

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε απόφαση που καθορίζει τη γραμμή για την άμυνα και τον επανεξοπλισμό. Οι πιο σκληρές κριτικές στην απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την άμυνα και τον επανεξοπλισμό προήλθαν από την πολιτική ομάδα της αριστεράς. Μεταξύ αυτών, η Manon Aubry (France Insoumise), που καταγγέλλει: «Βρίσκετε χρήματα για τανκς αλλά όχι για νοσοκομεία». Η ίδια παρατήρησε σαρκαστικά: «Είναι σαν ξαφνικά να μην υπάρχει πια η υπερθέρμανση του πλανήτη ή η φτώχεια και η μόνη προτεραιότητα να είναι τα θωρακισμένα οχήματα». Ομοίως, η Benedetta Scuderi των Πρασίνων υποστήριξε ότι «αυτή η κούρσα εξοπλισμών» υπονομεύει την ανάπτυξη και τα δημόσια οικονομικά. Σε αυτές προστέθηκαν και άλλες φωνές, όπως ο συμπρόεδρος της Αριστεράς Martin Schirdewan και ο Danilo Della Valle του Κινήματος Πέντε Αστέρων. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του Della Valle, μια ομάδα εκπροσώπων του Κινήματος Πέντε Αστέρων διαδήλωσε, κραδαίνοντας πλακάτ όπως «Όχι άλλα όπλα» και «Περισσότερες θέσεις εργασίας, λιγότερα όπλα».

Κατά βάθος, η θέση αυτών των πολιτικών συνοψίζεται στο εξής: αφήνουμε τον κόσμο γύρω μας να καταρρεύσει, αφήνουμε να εισβάλλουν σε χώρες - δεν είναι δική μας δουλειά. Δηλώνουν πως θέλουν να διατηρήσουν το κοινωνικό τους μοντέλο αυξάνοντας τις δαπάνες για την πρόνοια και περιορίζοντας τις δαπάνες για την ασφάλεια - ένα ιδανικό που θα συμμεριζόταν κάθε αριστερός πολιτικός. Αυτό που βολικά αγνοούν είναι ότι το κοινωνικό μοντέλο που επιδιώκουν να προστατεύσουν έγινε δυνατό ακριβώς επειδή η ασφάλεια είχε ανατεθεί σε άλλους φορείς - κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τι θα συμβεί όμως όταν η ασφάλεια δεν θα είναι πλέον εγγυημένη από αυτές; Είναι ένα ερώτημα που δεν αντιμετωπίζουν ποτέ, προτάσσοντας αντ' αυτού απλά συνθήματα. Οι πραγματικότητες του διεθνούς ανταγωνισμού για την εξουσία - που τώρα βρίσκεται σε μια από τις πιο έντονες στιγμές του εδώ και δεκαετίες - απλά μπαίνουν στην άκρη.

Ενώ η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία ή η Γερμανία μπορεί να μην αντιμετωπίζουν άμεση στρατιωτική απειλή, για την Πολωνία, τις χώρες της Βαλτικής και τις σκανδιναβικές χώρες, ο κίνδυνος είναι άμεσος. Όταν ο γείτονάς σου είναι μια από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές δυνάμεις του κόσμου, μια χώρα που έχει παραβιάσει κάθε σημαντική διεθνή συμφωνία την τελευταία δεκαετία, βομβαρδίζει καθημερινά πόλεις της Ουκρανίας και ξεπερνά κάθε ευρωπαϊκή χώρα σε στρατιωτικές δαπάνες, η ικανότητα να υπερασπιστείς τον εαυτό σου δεν είναι «κούρσα εξοπλισμών» - είναι προϋπόθεση για την επιβίωση.

Στο επίκεντρο αυτού του ζητήματος βρίσκεται η άρνηση να δούμε την Ευρώπη ως ένα κοινό σχέδιο. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτή η αριστερή αντίθεση στην ευρωπαϊκή άμυνα είναι μια μορφή μεταμφιεσμένου εθνικισμού. Όμως, ο εθνικισμός, στην ιστορική του μορφή, είναι ακριβώς αυτό που τροφοδότησε αιώνες πολέμου, καταστροφής και διαίρεσης στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ήταν απλώς ποτέ ένα οικονομικό σχέδιο - ήταν ένα πολιτικό σχέδιο και σχέδιο ασφάλειας που σχεδιάστηκε για να αποτρέψει τον πόλεμο, ένα δίδαγμα που αντλήθηκε από τις επανειλημμένες καταστροφές του παρελθόντος.

Αυτό που κάνει αυτή τη θέση να στρέφεται ειδικά­­­­­ κατά της Αριστεράς είναι ότι αντανακλά τον απομονωτισμό των δεξιών εθνοκυριαρχικών κομμάτων. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τον τρόπο με τον οποίο η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) ψήφισε μαζί με την Αριστερά. Ωστόσο, σε αντίθεση με την Αριστερά, η Δεξιά είναι μόνιμα απομονωτική. Η θέση τους είναι απλή: απορρίπτουν τις εξωτερικές στρατιωτικές δεσμεύσεις και αντιτίθενται στους μετανάστες, ενισχύοντας μια κοσμοθεωρία στην οποία μετράνε μόνο τα συμφέροντα του έθνους τους και τίποτα πέρα από τα σύνορά τους δεν αξίζει προσοχής. Αυτή η θέση έχει τουλάχιστον το πλεονέκτημα της συνέπειας, γεγονός που την καθιστά πιο ελκυστική στους ψηφοφόρους που πιστεύουν στο απόλυτο προσωπικό συμφέρον.

Αντίθετα, ο επιλεκτικός απομονωτισμός της Αριστεράς -στον οποίο αγνοούνται οι απειλές για την ασφάλεια, αλλά παραμένουν οι εκκλήσεις για διεθνή αλληλεγγύη σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα- στερείται συνοχής και απήχησης στο ευρύ κοινό. Υποκινώντας απομονωτικά και εγωιστικά συναισθήματα, η λαϊκιστική αριστερά καλλιεργεί ένα συναισθηματικό έδαφος που τελικά ωφελεί τη δεξιά. Σε τελευταία ανάλυση, αν η επικρατούσα πολιτική διάθεση είναι αυτή του εθνικού εγωκεντρισμού, η δεξιά -και όχι η αριστερά- είναι αυτή που προσφέρει ένα πιο ξεκάθαρο όραμα.

Ωστόσο, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι οι αριστεροί και οι οικολόγοι επικριτές των σχεδίων επανεξοπλισμού της Ευρώπης έχουν δίκιο να επισημαίνουν ότι ούτε η οικολογική κρίση ούτε η συστημική ανισότητα έχουν εξαφανιστεί. Αποτελούν πράγματι υπαρξιακές απειλές για την ανθρωπότητα. Έχουν όμως δίκιο να παρουσιάζουν τις στρατιωτικές προετοιμασίες και την υποστήριξη της Ουκρανίας ως αντιτιθέμενες στον αγώνα κατά αυτών των παγκόσμιων προκλήσεων;

Στην πραγματικότητα, οι αγώνες για την ασφάλεια και οι αγώνες κατά της κλιματικής αλλαγής είναι βαθιά αλληλένδετοι.

Πάρτε για παράδειγμα την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων. Η εξάρτηση της Ευρώπης -και ιδιαίτερα της Γερμανίας- από τα φθηνά ρωσικά ορυκτά καύσιμα δεν ήταν μόνο μια περιβαλλοντική καταστροφή, αλλά και μια σοβαρή γεωπολιτική ευθύνη. Η ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία έχει δώσει στο Κρεμλίνο ένα από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία πολιτικής επιρροής στην Ευρώπη. Έχει χρηματοδοτήσει τη ρωσική πολεμική μηχανή, ενώ ταυτόχρονα έχει καταστήσει τα ευρωπαϊκά έθνη ευάλωτα στον ενεργειακό εκβιασμό. Έτσι, η ταχεία ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών ενέργειας δεν είναι απλώς μια περιβαλλοντική επιταγή - είναι και μια γεωπολιτική αναγκαιότητα. Αυτό ακριβώς απαιτούν οι Ουκρανοί και άλλα κράτη που απειλούνται από τον ρωσικό επεκτατισμό. Οι δημοκρατίες που εξαρτώνται από αυταρχικά καθεστώτα για κάτι τόσο κρίσιμο όσο η ενέργεια σαμποτάρουν την κυριαρχία και την ασφάλειά τους. Όπως σωστά είπε ο Li Andersson, επίσης μέλος της Ομάδας της Αριστεράς, η ΕΕ θα πρέπει να θέσει ως στρατηγικό στόχο τη μείωση της εξάρτησής μας από εξωτερικούς παίκτες, μεταξύ άλλων στους τομείς της ενέργειας και της ψηφιακής τεχνολογίας. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με το iStories, οι γερμανικές, ρωσικές και αμερικανικές αρχές συζητούν την επανάληψη των ρωσικών προμηθειών πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Γερμανία - μια απόφαση που έρχεται σε άμεση αντίθεση με τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια και την ενεργειακή ανεξαρτησία της Ευρώπης.

Η επίλυση παγκόσμιων προκλήσεων, όπως η κλιματική αλλαγή και η ανισότητα, αποτελεί αναμφίβολα προτεραιότητα, αλλά η επίλυσή τους μέσα σε ένα πλαίσιο απομονωτισμού και εθνοκυριαρχίας συνιστά μια αντίφαση. Σε έναν κόσμο όπου εξαφανίζεται η έννοια του κοινού αγαθού και η πολιτική υπαγορεύεται αποκλειστικά από τη μεγιστοποίηση των εθνικών συμφερόντων, οι δυνάμεις που ωφελούνται από αυτό δεν είναι αυτές που υπερασπίζονται την κλιματική δικαιοσύνη ή την κοινωνική ισότητα. Αντίθετα, ένας τέτοιος κόσμος είναι ακριβώς αυτός που προωθούν ανοιχτά ο Τραμπ και ο Πούτιν - ένας κόσμος στον οποίο η φύση και η ανθρώπινη ζωή είναι αναλώσιμοι πόροι στην επιδίωξη της κρατικής εξουσίας, στην υπηρεσία των τυράννων που βρίσκονται στην εξουσία. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι φιλελεύθερες δημοκρατίες προτάσσουν αυτόματα τη φύση και την ανθρώπινη ζωή. Η διαφορά, ωστόσο, είναι ότι στα δημοκρατικά συστήματα υπάρχει χώρος για αντιπολίτευση και δυνατότητα επιβολής εναλλακτικών οραμάτων. Αρκεί να ρωτήστε τους οικο-ακτιβιστές και τους συνδικαλιστές στη Ρωσία και στην Κίνα για την δυνατότητα που έχουν να αγωνίζονται για κοινωνική και κλιματική δικαιοσύνη. Και στις Ηνωμένες Πολιτείες, η προεδρία του Τραμπ απέδειξε πόσο γρήγορα μπορούν να διαλυθούν περιβαλλοντικά και κοινωνικά έργα και να καταδικαστούν στη σιωπή και να ποινικοποιηθούν οι αξίες τους.

Ούτε η ανθρώπινη ζωή ούτε το περιβάλλον μπορούν να προστατευτούν σε ένα κράτος που εμπίπτει στη "ζώνη ενδιαφέροντος" των αυταρχικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Η ειρωνεία της απομονωτικής αριστεράς είναι ότι απορρίπτοντας τη συνεργασία σε θέματα ασφάλειας, επιταχύνει τη δική της πολιτική ασημαντότητα. Σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από την ανεξέλεγκτη πολιτική των μεγάλων δυνάμεων, αυτή και οι αξίες της θα σπρωχτούν στο περιθώριο - πρώτα πολιτικά και κατόπιν αυτή η ίδια.

Το κοινωνικό συμβόλαιο στις κοινωνίες μας έχει διαμορφωθεί πάνω στην ιδέα ότι το κράτος υπάρχει για να προστατεύει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών του και όχι για να τα θυσιάζει σε επεκτατικές φιλοδοξίες. Τα αυταρχικά καθεστώτα βλέπουν την ανθρώπινη ζωή ως αναλώσιμο πόρο που πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την επίτευξη γεωπολιτικών στόχων. Οι δημοκρατίες υφίστανται ηθικoύς και πολιτικούς καταναγκασμούς. Τα αυταρχικά κράτη έχουν συγκεντρωτικό έλεγχο των μέσων μαζικής ενημέρωσης και αποτελεσματική καταστολή, γεγονός που τους επιτρέπει να διεξάγουν πολέμους χωρίς να λαμβάνουν υπόψη την κοινή γνώμη. Επικεντρωμένοι στους εκλογικούς κύκλους, οι πολιτικοί στις δημοκρατίες δίνουν προτεραιότητα στα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα έναντι των μακροπρόθεσμων στρατηγικών.

Είναι για αυτό το λόγο που οι δημοκρατικές κοινωνίες είναι από τη φύση τους στρατηγικά ευάλωτες όταν έρχονται αντιμέτωπες με επιθετικά αυταρχικά κράτη. Και όμως, πολλοί άνθρωποι προτιμούν να προσκολλώνται στην πεποίθηση ότι η διπλωματία, η οικονομική αλληλεξάρτηση ή η ηθική υπεροχή από μόνες τους θα μας σώσουν από πιθανή στρατιωτική επίθεση. Αυτή η αφελής σκέψη οδηγεί σε αδράνεια και ακόμη μεγαλύτερη ευαλωτότητα, την οποία εκμεταλλεύονται αποτελεσματικά τα αυταρχικά καθεστώτα, παρουσιάζοντας την αντίσταση στις αυταρχικές δυνάμεις σαν μάταιη και άχρηστη.

Τα αφηρημένα συνθήματα περί «κατάργησης του πολέμου» αποκαλύπτουν όχι μόνο την έλλειψη πρακτικών λύσεων, αλλά και την απροθυμία για ανάληψη ευθυνών. Αντί για αυτό, μας επιτρέπουν να νοιώθουμε δίκαιοι χωρίς να ασχολούμαστε με το δύσκολο έργο της διακυβέρνησης και της στρατηγικής. Αρνούμενα να αντιμετωπίσουν τη στρατιωτική πραγματικότητα, τα κινήματα αυτά γίνονται θεατές αντί για δρώντες, σχολιάζοντας τα γεγονότα αντί να τα διαμορφώνουν. Με τον τρόπο αυτό, εγκαταλείπουν τελικά τα κρίσιμα καθήκοντα της ασφάλειας και της άμυνας σε εκείνους στους οποίους είναι ιδεολογικά αντίθετοι.

Αντί λοιπόν να καταφεύγει στην κενή ρητορική, η Αριστερά πρέπει να διαμορφώνει ενεργά λύσεις. Η Αριστερά πρέπει να ενωθεί για να προωθήσει μια αμυντική στρατηγική όπου η ασφάλεια χρηματοδοτείται όχι από την περικοπή κοινωνικών προγραμμάτων αλλά από την αύξηση της φορολογίας των υπερπλουσίων. Όπως ορθά υποστηρίζει ο Li Andersson, «θα ήταν ιστορικό λάθος να χρηματοδοτηθεί αυτό με την περικοπή της κοινωνικής πρόνοιας», καθώς μια τέτοια κίνηση θα τροφοδοτούσε μόνο την άνοδο της ακροδεξιάς. Το πιο άμεσο και αποτελεσματικό μέτρο θα ήταν η δήμευση των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων και η ταχεία επανεπένδυση τους σε στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία. Ωστόσο, η La France Insoumise, το κόμμα που εκπροσωπεί η Manon Aubry στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ψήφισε κατά της δήμευσης των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων στο εθνικό του κοινοβούλιο. Επιπλέον, το Κίνημα 5 Αστέρων έχει ιστορικό θέσεων υπέρ του Κρεμλίνου, στις οποίες περιλαμβάνεται η αντίθεση στις κυρώσεις ήδη πριν από την εισβολή πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία.

Εάν η Αριστερά δεν αναλάβει συγκεκριμένη δράση απέναντι στην επίθεση, όχι μόνο θα χάσει την αξιοπιστία της, αλλά και θα χάσει και το ρόλο της στη διαμόρφωση του μέλλοντος της Ευρώπης.

*Η Ηanna Perekhoda κατάγεται από το Ντόνετσκ και είναι ιστορικός και ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Λωζάνης, ειδικός του εθνικισμού στο πλαίσιο της ιστορίας της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και των στρατηγικών πολιτικών των Μπολσεβίκων στην Ουκρανία από το 1917 μέχρι και τη δεκαετία του 1920. Η Hanna Perekhoda είναι αγωνίστρια της ουκρανικής αριστερής οργάνωσης Sotsialnyi Rukh (Κοινωνικό Κίνημα).

Επιμέλεια Γιώργος Μητραλιάς